Z bliskimi ofiar oraz tymi, którzy polecieli razem z nimi do Moskwy nieść wsparcie w najtrudniejszych chwilach o pierwszych dniach po katastrofie smoleńskiej rozmawiał reporter "Czarno na białym". Niektórzy zabrali głos publicznie po raz pierwszy od tragicznych wydarzeń z kwietnia 2010 roku.
Rodziny mówią, że najpierw pojawiła się informacja o wypadku. Szok, niedowierzanie, gorączkowe telefony, potem informacja o najgorszym.
W sobotę rano 10 kwietnia 2010 roku prezydencki samolot Tu-154M rozbił się w pobliżu lotniska w Smoleńsku. Para prezydencka oraz uroczysta delegacja, w tym wielu wysokich rangą urzędników państwowych i dowódców wojskowych, leciała do Rosji, by oddać hołd pomordowanym w czasie II wojny światowej w Katyniu w 70. rocznicę. W katastrofie zginęło 96 osób.
Jeszcze w sobotę rodziny dostały informację, że w niedzielę o poranku do Moskwy wylecą pierwsze rodziny, by na miejscu dokonać identyfikacji zmarłych tragicznie osób.
Wylot do Moskwy
W niedzielę o poranku na lotnisku w Warszawie zbierały się rodziny. Wśród nich byli m.in. Jolanta Wiktoruk, siostra funkcjonariuszki BOR Agnieszki Pogródki-Węcławek, Paweł Deresz, wdowiec po posłance Jolancie Szymanek-Deresz i Maciej Komorowski, syn Stanisława Komorowskiego, byłego wiceszefa MON i MSZ.
Deresz skarżył się, że odlot z Warszawy opóźnił się o kilka godzin. - O godzinie 8 powiedziano nam, że odlot będzie dopiero koło godziny 12. O godzinie 12 powiedziano nam, że odlot będzie znacznie, znacznie później. Rzeczywiście odlecieliśmy w okolicach godziny 3 po południu - wspominał.
Jak wyjaśnił Maciej Komorowski, odlot opóźniał się przez to, że bardzo dużo ludzi nie dojechało na czas. I dodał: - Byliśmy od początku przygotowywani na to, że to, co zobaczymy na miejscu, będzie szokujące. I żeby każdy zdawał sobie sprawę z tego, że to są najprawdopodobniej rzeczy, które będziemy nosili ze sobą już do końca życia - powiedział.
Moskiewski chaos
Po przylocie do Moskwy rodziny zostały zakwaterowane w hotelu. Od rana miały się rozpocząć identyfikacje bliskich. Komorowski i Deresz pamiętają ogromny chaos panujący na miejscu. - Teraz z perspektywy tych czterech lat dochodzę do wniosku, że ten chaos był nieunikniony, bo ta katastrofa przerażała wszystkich - stwierdził Deresz.
Co innego zapamiętała Jolanta Wiktoruk. - Pamiętam rozmowę ratownika, który wyszedł i powiedział, jak przygotować się do identyfikacji. Powiedział, że do identyfikacji trzeba podejść spokojnie i racjonalnie - wspominała.
Rozmowa ze śledczym
Identyfikacja ciał ofiar odbywała się w Instytucie Medycyny Sądowej w Moskwie. Jolanta Wiktoruk wspomina, że najpierw zaprowadzono ich na spotkanie z przedstawicielami rosyjskich władz. Rodziny poinformowano, że jest dostępna kaplica, gdzie można się modlić, będą wydawane posiłki, pouczono, jak będzie wyglądała sama procedura identyfikacyjna.
Przez tydzień jako tłumaczka języka rosyjskiego przy identyfikacji zwłok pracowała Katarzyna Syska. - Kiedy zwalniał się śledczy, przydzielano do niego rodzinę i tłumacza, czasem był to psycholog - wspominała proces rozpoznawania ciał.
Każda grupa wprowadzana była do specjalnej sali, w której rozpoczynała się rozmowa. - Tak dużo było rodzin i jednocześnie śledczych, że brakowało pomieszczeń i czasem było tak, że nie było oddzielnego pomieszczenia tylko takie kotarki z materiału. Pomiędzy tymi kotarkami siedzieli śledczy z rodzinami i tłumaczem - powiedziała Syska.
Deresz pamięta, że prokurator był "niezwykle delikatny w zadawaniu pytań". Po trzech godzinach prokurator zapytał go, czy nie napije się kawy. Deresz, chcąc rozładować napięcie, zaproponował koniak. Prokurator poprosił tłumaczkę o przyniesienie butelki. - Był to taki przerywnik, powiedziałbym, potrzebny w tej naszej rozmowie. Wszyscy odpoczęliśmy - wspominał Deresz. Dodał, że przesłuchanie trwało ponad 6 godzin, a prokurator wszystkie wypowiedzi notował w zeszycie.
Najbardziej krytycznie o przesłuchaniach wypowiada się Małgorzata Wassermann. W katastrofie zginął jej ojciec, Zbigniew, polityk, prawnik, prokurator. Według niej przesłuchania odbywały się z "połamaniem wszelkich możliwych standardów". - Zakładałam wtedy, że chodzi o to, by uzyskać informację, a jakimi środkami to bez znaczenia - tłumaczyła Wassermann. - Potem się okazało, że to miało duże znaczenie.
Dodała, że kiedy cokolwiek nie pasowało Rosjanom to tłumaczyli to "sztywnymi procedurami".
W trakcie rozmów z rodzinami śledczy próbowali zrekonstruować wydarzenia od momentu wyjścia z domu ofiary, potem pytano o cechy szczególne. Wassermann powiedziała, że nie była w stanie podać ani koloru oczu ojca, ani jego cech szczególnych. Zadzwoniła do Polski do matki, żeby ta sprawdziła na zdjęciach. - Jak żeśmy odegrali ten teatr i zaczęliśmy to dyktować, to oni przestali to pisać. W ogóle ich to nie interesowało. Dzisiaj wiem dlaczego, bo oni mieli ciało dawno zidentyfikowane - argumentowała Wassermann.
Fotografie
Kilkugodzinne przesłuchanie kończyło się przejściem do innej sali, w której rodziny na zdjęciach z miejsca tragedii szukały swoich bliskich. Inni identyfikowali zmarłych po przedmiotach znalezionych przy ciałach. - Ja ochraniałam rodziny przed tym, żeby niektórych zdjęć nie widziały - powiedziała Agata Ejsmont, psycholog, która poleciała do Moskwy z rodzinami. Dodała, że eliminowała te fotografie, które niczego nie wnosiły do śledztwa, a nie nadawały się do pokazania osobom, którym zginął ktoś bliski.
Rodziny nie spodziewały się, że zdjęcia będą aż tak drastyczne, część osób z własnej woli zrezygnowała z tego etapu. Niektórzy twierdzili, że było to gorsze nawet od oglądania zwłok.
Prosektorium
Ksiądz pułkownik Marek Wesołowski był w 2010 roku kapelanem BOR. Na prośbę przełożonego pojechał do Moskwy wspierać rodziny. - Dużo było ciał nierozpoznanych. Człowiek nie był przyzwyczajony do obrazów, które wtedy spotykał - powiedział. Dodał, że przy każdym zmarłym odmawiał modlitwę. Przy każdym też starał się coś zostawić - różaniec lub święty obrazek.
Niektóre rodziny zdecydowały się od razu na identyfikację w prosektorium. - Pokazywano na ogół te fragmenty ciała, które mogły dać jakąś informację. Nie pokazywano całego ciała - powiedziała towarzysząca rodzinom tłumaczka.
- Bardziej to było takie ostatnie pożegnanie z tatą niż jakaś próba rozpoznania. Nie mieliśmy takiego kłopotu - wspominał Maciej Komorowski.
Wśród rozpoznanych był także ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski. Wówczas wszyscy myśleli, że to on. Przed wyjazdem z prosektorium ks. płk. Wesołowski odmówił modlitwę nad otwartą trumną zmarłego. - Ja widziałem pana prezydenta, bo stałem przy nim. Widziałem, jak był ubrany. Widziałem, że miał nałożone rękawiczki, przyglądałem się twarzy, która wtedy wyglądała jakby spał - powiedział. - Ja myślałem, że to jest prezydent Kaczorowski.
Dodał, że był zaskoczony późniejszą informacją, że w trumnie była inna osoba. Po ekshumacji 2,5 roku później okazało się bowiem, że ciała pięciu osób zostały źle zidentyfikowane.
Trumny wracają do Polski
Ciała ofiar katastrofy smoleńskiej przez kilka dni były przywożone do kraju. - Pamiętam to lotnisko, ten przeraźliwy chłód, jak żeśmy tam stali i czekali. Pamiętam, że poszliśmy z bratem po trumnę taty - wspominał Komorowski. - Potem pamiętam ten widok z telewizji, kiedy te wszystkie trumny jadą Żwirki i Wigury i tysiące albo dziesiątki tysięcy Polaków, warszawiaków. Stoją i oddają hołd. To pamiętam, to było niesamowite.
Autor: pk/tr / Źródło: tvn24