W uzasadnieniu decyzji Marcin Dawidowicz wskazał, że wskazany układ urbanistyczny jest "cennym przykładem tkanki miejskiej Warszawy, której zasadnicza forma ukształtowała się pod koniec XIX i w I poł. XX w.".
Dodał, że obejmuje on parcelację typową dla zabudowy czynszowej, wznoszonej pod koniec XIX w. (pierzeja północna), oraz podziały funkcjonalne związane z zabudową towarzyszącą kolei: reprezentacyjne budynki z lat 20. XX w. (gmach Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych, willa naczelnika) oraz modernistyczną zabudowę mieszkaniową z końca lat 30. XX w. (zespół domów dla pracowników kolejowych), uzupełnioną po wojnie z zachowaniem skali i charakteru zespołu.
Wyjątkowy przykład w skali dzielnicy i miasta
Zabudowa ulicy Wileńskiej, na odcinku od ul. Targowej do ul. Konopackiej odzwierciedla etapy rozwoju jej układu urbanistycznego. Zabudowa ulicy w dużym stopniu przetrwała zniszczenia II wojny światowej oraz prowadzone w późniejszych dziesięcioleciach modernizacje.
"Zachował się czytelny przebieg wytyczonej w linii prostej ulicy, z ciągami pieszymi wzdłuż elewacji budynków po obu stronach, zielenią pomiędzy jezdnią a chodnikiem po wschodniej oraz czytelnymi wjazdami na teren posesji, oryginalny układu wraz z zabudową z końca XIX w. do lat 30. XX w., uzupełnioną w okresie powojennym" - zaznaczył konserwator.
Podkreślił, że jest to wyjątkowy w skali dzielnicy i miasta przykład kształtowania tkanki miejskiej, o zróżnicowanej zabudowie, dokumentujący reprezentacyjny charakter rejonu dawnego dworca Kolei Warszawsko-Petersburskiej.
Dworzec Petersburski podniósł rangę ulicy
Ulica Wileńska została wytyczona w 1873 roku. Fragment ulicy od dzisiejszej ulicy Konopackiej znajdował się na obszarze dawnych gruntów folwarku Targówek, które zostały podzielone na mniejsze kolonie. Ich właścicielem był m.in. Ksawery Konopacki, od 1858 roku urzędnik Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie.
Podjęte przez niego prace regulacyjne tej części miasta oraz decyzja o lokalizacji początkowej stacji Drogi Żelaznej Warszawsko-Petersburskiej (1862) przyczyniły się do rozwoju ul. Wileńskiej.
Dworce Petersburski i Terespolski przy ul. Kijowskiej zostały połączone tramwajem konnym, fragment ul. Wileńskiej w rejonie stacji był wybrukowany. W 1891 roku Nowa Praga wraz ze Szmulowizną i Kamionkiem została przyłączona do Warszawy, co spowodowało konieczność uregulowania numeracji hipotecznej działek.
W 1893 roku w związku z przeniesieniem rogatek wileńskich i żądaniami mieszkańców Nowej Pragi, zarząd kolei konnych zdecydował się "przedłużyć linię kolei konnej z placu Zamkowego do dworca petersburskiego przez ulice: Wileńską, Konopacką i Stalową do Szwedzkiej".
W 1895 roku przeprowadzono roboty budowalne ul. Wileńskiej, polegające na podniesieniu poziomu ulicy oraz wykonaniu betonowych chodników.
Dworzec Warszawsko-Petersburski był główną stacją obsługującą przyjezdnych ze wschodu, w tym odwiedzającego Warszawę cara Mikołaja II Romanowa z małżonką. W czasie I wojny światowej dworzec Kolei Warszawsko-Petersburskiej został zniszczony przez wycofujące się wojska rosyjskie (1915), ruiny budynku rozebrano w 1919 roku.
Działania wojenne bez większych uszkodzeń przetrwała zabudowa mieszkalna. Posesje wzdłuż południowej pierzei ul. Wileńskiej przeznaczone zostały na zabudowę kolejową (administracyjną i mieszkaniową). Na początku lat 20. XX w. wzniesiono na tym terenie willę naczelnika dystansu drogowego.
W 1927 roku opracowany został projekt siedziby Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych wraz z zapleczem, autorstwa Mariana Lalewicza, prace budowlane zrealizowano w latach 1928–1931.
W 1938 roku Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Mieszkań dla Pracowników Kolejowych przy południowej pierzei ul. Wileńskiej, w rejonie ul. Konopackiej wzniosło zespół budowlany obejmujący dwa bloki mieszkalne dla pracowników kolejowych.
Powojenne zmiany, wyburzenia i inwestycja
W związku z rosnącym zagrożeniem wybuchu konfliktu zbrojnego ok. 1939 roku za siedzibą dyrekcji Kolei Państwowych wybudowano schron przeciwlotniczy.
W czasie II wojny światowej zniszczenia zabudowy przy ul. Wileńskiej były nieznaczne. Zasadnicze zmiany nastąpiły po 1945 roku. Równolegle do ul. Wileńskiej, w miejscu torów kolejowych wytyczono nowy ciąg komunikacyjny tzw. trasę WZ (1947-1949) i jej kontynuację w kierunku wschodnim, obecnie to aleja "Solidarności".
Na placu między dawnym gmachem Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych a blokami pracowniczymi wzniesiono trzy budynki mieszkalne, poszerzono i wyprostowano przebieg ulicy przy skrzyżowaniu z ul. Konopacką, zastąpiono drewniany dom przy ul. Wileńskiej 47 blokiem mieszkalnym, na terenach kolejowych wzniesiono blok przy ul. Wileńskiej 18.
Najprawdopodobniej w latach 60. XX w. w części budynków usunięto historyczne detale architektoniczne. W latach 80. XX w. pomiędzy blokami kolejowymi a parowozownią, na przedłużeniu ul. Konopackiej wytyczono ul. Rzeszotarską, łączącą się z al. "Solidarności".
Od końca lat 80. XX w. prowadzono intensywną zabudowę wschodniego odcinka ul. Wileńskiej, bloki budowano w miejscu rozbieranych kamienic o niższym standardzie oraz na terenie pustych parceli. W 2010 roku rozebrana została parowozownia praska, stanowiąca jedno z ostatnich świadectw kolejowej przeszłości południowo-wschodniego odcinka ul. Wileńskiej.
Autorka/Autor: katke/b
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: MWKZ