Nowacka: szkoła ma wyrównywać szanse

Źródło: TVN24

Lista lektur jest częścią podstawy programowej. Ministra edukacji Barbara Nowacka chce, by we wrześniu 2026 roku według nowych podstaw uczyli się już uczniowie klas pierwszych i czwartych szkół podstawowych, a w następnych latach zmiany mają obejmować kolejne roczniki.

Projekty podstaw programowych powstały w Instytucie Badań Edukacyjnych (IBE PIB), a ich autorzy zostali wcześniej wyłonieni w konkursach. Koordynatorką zespołu polonistów jest dr Kinga Białek.

Jednym z ośmiu punktów, które mówią o celach nowej podstawy, jest zapis: "Rozwijanie zainteresowań lekturowych i kształtowanie pozytywnych nawyków czytelniczych".

W dokumencie tym czytamy również: "W procesie dydaktycznym ważne jest także zapewnienie nauczycielom i uczniom swobody w doborze tekstów poza lekturami obowiązkowymi oraz wystarczającego czasu na ich pogłębioną analizę. Takie podejście sprzyja rozwijaniu kreatywności, samodzielności myślenia i sprawczości. Jednocześnie umożliwia dostosowanie procesu uczenia się do indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów".

I dlatego lista lektur obowiązkowych jest krótka. A dla części uczniów - w kształcie, jaki był nam znany do tej pory - w ogóle jej nie ma.

OGLĄDAJ: Lista lektur jak piłka nożna. Dlaczego ciągle się o nią kłócimy?

Lista lektur jak piłka nożna. Dlaczego ciągle się o nią kłócimy?

Posłuchaj

Dowiedz się więcej

Wstrzymaj

Zobacz cały materiał

Ten i inne materiały obejrzysz w subskrypcji

Klasy czwarte, piąte i szóste

Młodsze dzieci z nauczycielami i nauczycielkami mają w szkole szukać odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób teksty i nawyki lekturowe mogą pomóc mi zrozumieć siebie i świat?

Na tym etapie edukacji uczniowie wybierają teksty zgodnie z preferencjami i zainteresowaniami oraz uzasadniają swój wybór. Uczą się planować proces czytania i dzielą się pierwszymi wrażeniami z przeczytanego tekstu. Nie ma sztywnej listy lektur.

Ale podstawa zakłada, że dziecko w tym wieku przeczyta w każdym roku szkolnym nie mniej niż cztery dłuższe teksty literackie dla dzieci i młodzieży:

• a) wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów,
• b) wśród których znajdują się teksty poruszające zagadnienia bliskie doświadczeniom uczniów, takie jak: dom, rodzina, relacje rówieśnicze, przyjaźń, emocje, relacje człowieka i natury, różnorodność, wspólnotowość.

Wszyscy uczniowie zapoznają się z wybranymi fragmentami Biblii, w tym opisem stworzenia świata oraz przypowieściami o miłosiernym Samarytaninie i o synu marnotrawnym; wybranymi mitami greckimi, w tym: o stworzeniu świata, o Syzyfie, o Dedalu i Ikarze, o Demeter i Korze; baśniami i legendami ważnymi dla kultury światowej, europejskiej, narodowej i regionalnej.

Uczniowie będą też czytać krótsze teksty literackie, w tym utwory narracyjne i liryczne, także o charakterze patriotycznym, takie jak "Mazurek Dąbrowskiego" Józefa Wybickiego i "Rota" Marii Konopnickiej.

Dzieci na języku polskim zapoznają się z tekstami kultury należącymi do różnych sztuk, w tym filmu, teatru, malarstwa, rzeźby, muzyki, komiksu.

Klasy siódme i ósme

Siódmo- i ósmoklasiści przeczytają obowiązkowo następujące teksty z klasyki literatury polskiej:

• Jan Kochanowski, Tren VII, VIII, wybrane fraszki,
• Ignacy Krasicki, wybrane bajki,
• Adam Mickiewicz, "Dziady", część II, "Reduta Ordona", "Śmierć pułkownika", "Pan Tadeusz" - Inwokacja, wybrana ballada,
• Juliusz Słowacki, "Balladyna",
• wybrana nowela Bolesława Prusa lub Henryka Sienkiewicza,
• Aleksander Kamiński, "Kamienie na szaniec",
• wybrane opowiadanie lub jednoaktówka Sławomira Mrożka,
• wybrane opowiadanie Idy Fink.

Uczniowie w tym wieku przeczytają w każdym roku szkolnym nie mniej niż cztery dłuższe utwory literackie, w tym: teksty obowiązkowe wskazane powyżej, ale także wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów: - teksty epickie reprezentujące różne sposoby prowadzenia narracji, - utwory należące do literatury gatunkowej, np. fantasy, science fiction, kryminalne, przygodowe, obyczajowe.

A do tego teksty z kanonu literatury światowej.

Uczniowie mają zapoznać się ze zróżnicowanymi tematycznie i gatunkowo tekstami, w tym:

• wybranymi utworami poetyckimi Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Julii Hartwig, Zbigniewa Herberta, Marii Konopnickiej, Urszuli Kozioł, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Agnieszki Osieckiej, Haliny Poświatowskiej, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Wisławy Szymborskiej, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego;
• wypowiedziami i przekazami medialnymi: relacjonującymi, np. wiadomość prasowa, reportaż, sprawozdanie; wyrażającymi stanowisko, np. felieton, przemówienie; popularnonaukowymi i filozoficznymi - moduł filozoficzny;
• podejmującymi refleksję nad relacjami między człowiekiem a naturą.

Nie chodzi tylko o lektury

- Nasz zespół nie pracował w izolacji od toczących się w Polsce dyskusji politycznych i społecznych - przyznaje dr Kinga Białek. - Zdajemy sobie sprawę, jak bardzo emocjonujące jest myślenie o lekturach i, że wiele osób, niekoniecznie związanych zawodowo z tą dziedziną, ma poczucie, że zna się na nauczaniu języka polskiego. I tak, czuliśmy duże napięcie, dochodziły do nas głosy z różnych stron, ale i w zespole były osoby stojące na różnych stanowiskach. Również światopoglądowych. Mimo to, umieliśmy szukać kompromisu i wypracowywać rozwiązania najlepiej odpowiadające potrzebom uczennic i uczniów - podkreśla.

Najważniejsze było dla niej by w kontekście nowej podstawy wybrzmiało zdanie: język polski w szkole to dużo więcej niż czytanie lektur.

Co takiego? - Nowa podstawa stawia mocny akcent na komunikację - mówi dr Białek. - Jeśli uczeń ma rozwijać się w szkole, a ona ma być laboratorium życia społecznego, to musi nauczyć się komunikować. Bezpiecznie, mądrze, asertywnie, uważnie - wyliczała.

Szkoła ma także walczyć z blokadami czytelniczymi, które często pojawiają się jeszcze przed otwarciem książki i powodują, że młodzi ludzie już na myśl o lekturze czują się obezwładnieni. Szkoła ma ich nauczyć m.in. planowania procesu czytania i to "bez oburzania się na dzisiejsze czasy".

Od momentu, gdy dr Białek po raz pierwszy zaprezentowała koncepcję podstawy programowej, zmieniło się nieco podejście do lektur. Zespół opracował listę proponowanych ponad stu tekstów dla nauczycieli, którzy "szukają inspiracji". To zarówno klasyka, jak i nowości, literackie, ale też dziennikarskie i popularnonaukowe. W pierwotnej wersji takiej listy nie było. - Nam zależy na tym, żeby wszyscy rozumieli, że to nie jest lista zamknięta, a nauczyciele i nauczycielki z uczniami i uczennicami mają mieć dużą autonomię - przypomina dr Białek.

Inspiracje dla nauczycieli

Na liście propozycji - dla klas od czwartej do ósmej - znalazło się ponad sto tekstów.

Teksty narracyjne i dramatyczne, np.:

1) Adam Bahdaj, "Do przerwy 0:1" lub inna powieść. 2) Justyna Bednarek, "Dom numer 5". 3) Paweł Beręsewicz, "Wszystkie lajki Marczuka", "Szeptane" lub inna powieść. 4) Miron Białoszewski, "Pamiętnik z powstania warszawskiego" (fragmenty). 5) Karol Olgierd Borchardt, "Znaczy Kapitan". 6) Frances Hodgson Burnett, "Tajemniczy ogród" lub inna powieść. 7) Lewis Carroll, "Alicja w Krainie Czarów". 8) Marine Carteron, wybrana powieść z serii "Podpalacze książek". 9) Joanna Chmielewska, "Nawiedzony dom", "Zwyczajne życie". 10) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna. 11) Carlo Collodi, "Pinokio". 12) Sarah Crossan, "Kasieńka", "My dwie, my trzy, my cztery", "Tippi i ja", "Kończy się czas". 13) Charles Dickens, "Opowieść wigilijna". 14) Lloyd Cassel Douglas, "Wielki Rybak". 15) Jacek Dukaj, "Wroniec". 16) Aleksander Dumas, "Trzej muszkieterowie". 17) Michael Ende, "Momo", "Niekończąca się historia". 18) John Flanagan, wybrana powieść z cyklu "Zwiadowcy". 19) Aleksander Fredro, "Zemsta", "Śluby panieńskie". 20) Olaf Fritsche, "Skarb Troi". 21) Ernest Hemingway, "Stary człowiek i morze". 22) Roksana Jędrzejewska-Wróbel, "Stan splątania". 23) Grzegorz Kasdepke, wybrana powieść. 24) Jacqueline Kelly, "Ewolucja według Calpurnii Tate". 25) Emilia Kiereś, "Rzeka". 26) Joseph Rudyard Kipling, "Księga dżungli". 27) Nancy H. Kleinbaum, "Stowarzyszenie umarłych poetów". 28) Janusz Korczak, "Król Maciuś Pierwszy", "Bankructwo małego Dżeka". 29) Rafał Kosik, "Felix, Net i Nika" oraz "Gang Niewidzialnych Ludzi". 30) Barbara Kosmowska, "Pozłacana rybka". 31) Zofia Kossak-Szczucka, "Topsy i Lupus", wybrane opowiadanie z tomu "Bursztyny". 32) Marcin Kozioł, "Skrzynia Władcy Piorunów". 33) Alice Kuipers, "Najgorsza rzecz, jaką zrobiła", "Życie na drzwiach lodówki. Powieść w notatkach". 34) Selma Lagerlöf, "Cudowna podróż". 35) Ursula K. Le Guin, "Czarnoksiężnik z Archipelagu". 36) Stanisław Lem, "Cyberiada, Bajki robotów". 37) Bolesław Leśmian, "Klechdy sezamowe". 38) Clive Staples Lewis, wybrana powieść z cyklu "Opowieści z Narnii". 39) Astrid Lindgren, "Bracia Lwie Serce", "Ronja, córka zbójnika". 40) Kornel Makuszyński, wybrana powieść. 41) Andrzej Maleszka, wybrana powieść z cyklu "Magiczne drzewo". 42) Alan Aleksander Milne, "Kubuś Puchatek". 43) Ferenc Molnár, "Chłopcy z Placu Broni" ("Chłopcy z ulicy Pawła"). 44) Lucy Maud Montgomery, "Ania z Zielonego Wzgórza" ("Anne z Zielonych Szczytów"). 45) Brandon Mull, "Wojna cukierkowa", "Baśniobór". 46) Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść z cyklu "Jeżycjada". 47) Edmund Niziurski, "Sposób na Alcybiadesa". 48) Ewa Nowak, "Pajączek na rowerze". 49) Longin Jan Okoń, "Tecumseh". 50) George Orwell, "Folwark zwierzęcy". 51) Ferdynand Antoni Ossendowski, "Słoń Birara". 52) Raquel Jaramillo Palacio, "Cudowny chłopak". 53) Katherine Paterson, "Most do Terabithii". 54) Sara Pennypacker, "Pax". 55) Jacek Podsiadło, "Czerwona kartka dla Sprężyny". 56) Rick Riordan, wybrana powieść z cyklu "Percy Jackson i bogowie olimpijscy". 57) J.K. Rowling, wybrana powieść o Harrym Potterze. 58) Katarzyna Ryrych, "Król", "Wyspa mojej siostry", "Lato na Rodos". 59) Antoine de Saint-Exupéry, "Mały Książę". 60) Éric-Emmanuel Schmitt, "Oskar i pani Róża". 61) William Shakespeare, "Romeo i Julia, Sen nocy letniej". 62) Henryk Sienkiewicz, "Krzyżacy", "W pustyni i w puszczy", "Quo vadis". 63) Linn Skåber, "Młodość. Wyznania nastolatków". 64) Nancy Springer, wybrana powieść z cyklu "Enola Holmes". 65) Erin Stewart, "Blizny jak skrzydła". 66) Marcin Szczygielski, "Teatr Niewidzialnych Dzieci", "Arka Czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz". 67) Alfred Szklarski, wybrana powieść o Tomku Wilmowskim. 68) Dorota Terakowska, "Tam, gdzie spadają anioły", "Córka czarownic". 69) John Ronald Reuel Tolkien, "Hobbit, czyli tam i z powrotem". 70) Mark Twain, "Przygody Tomka Sawyera". 71) Katarzyna Wasilkowska, "Już, już!". 72) Danuta Wawiłow, Natalia Usenko, "Wierzbowa 13. Opowieści z Wierzbowej 13". 73) Louis de Wohl, "Posłaniec króla". 74) Karol Wojtyła, wybrany utwór. 75) Markus Zusak, "Złodziejka książek". 76) Stefan Żeromski, "Syzyfowe prace", "Siłaczka".

Antologie i wybory tekstów, np.:

77) "Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach", autorzy: Paweł Beręsewicz, Wojciech Cesarz, Barbara Kosmowska, Andrzej Maleszka, Katarzyna Ryrych, Katarzyna Terechowicz. 78) "Nazywam się..." (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni). 79) "Wszystkie kolory świata", autorzy zebrani (Michał Rusinek i inni). 80) Wiersze poetów dawnych i współczesnych niewymienionych w podstawie programowej. 81) Zbiory mitologii światowej, np. słowiańskiej, skandynawskiej, staroegipskiej.

Teksty publicystyczne, popularnonaukowe, filozoficzne, biograficzne, literatura faktu, np.:

82) Francesco D’Adamo, "Iqbal". 83) Jacek Dąbała, wybrany tekst ze zbioru "Media ćwiczą rozum. Vademecum rozsądku dla obywateli, polityków i dziennikarzy". 84) Anna Dziewit-Meller, "Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy". 85) Umberto Eco, wybrany felieton ze zbiorów "Zapiski na pudełku od zapałek". 86) Arkady Fiedler, "Dywizjon 303". 87) Rachel Firth, Minna Lacey, Jordan Akpojaro, "Filozofia dla początkujących". 88) André Frossard, "Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II". 89) Natalia Goncarz, "Mietek na wojnie". 90) Magdalena Grzebałkowska, "Wojenka. O dzieciach, które dorosły bez ostrzeżenia" (wybrany reportaż). 91) Boguś Janiszewski, wybrana pozycja z serii "To, o czym dorośli ci nie mówią" lub "Wyzwania". 92) Leszek Kołakowski, "Mini-wykłady o maxi-sprawach", "13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych" (wybrany fragment). 93) Simona Kossak, "Serce i pazur. Opowieści o uczuciach zwierząt". 94) Anna Kowalczyk, "Brakująca połowa dziejów. Krótka historia kobiet na ziemiach polskich". 95) Karolina Lanckorońska, "Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945" (fragmenty). 96) Anna Mieszkowska, "Dzieci Ireny Sendlerowej". 97) Nela Mała Reporterka, wybrany utwór. 98) Lidia Ostałowska, "Bezprizorni". 99) Marie Pavlenko, "A kiedy zniknie pustynia". 100) Łukasz Pilip, "Podwórko bez trzepaka. Reportaże z dzieciństwa" (wybrany reportaż). 101) Michel Piquemal, "Bajki filozoficzne". 102) Magdalena Rigamonti, "Niewygodni. Mówią prawdę o wojnie" (wywiad z Adą Willenberg lub inny). 103) Michał Rusinek, "Szalik. O Wisławie Szymborskiej dla dzieci". 104) Maria Strzelecka, "Simona". 105) Justyna Suchecka, "Young power. 30 historii o tym, jak młodzi zmieniają świat". 106) Zbigniew Urbanyi, "Na szlaku kliprów i windjammerów" (fragmenty). 107) Melchior Wańkowicz, "Bitwa o Monte Cassino", "Ziele na kraterze". 108) Urszula Zajączkowska, "Patyki, badyle".