Za tą rozbudowaną nazwą w rzeczywistości kryło się stworzenie trzech lokalnych serwisów internetowych radomskie.info, lubelskie.info i szczecinskie24.pl oraz powiązanych z nimi profilów w mediach społecznościowych. Od maja 2020 r. do grudnia 2021 roku prezesem Przyjaciół Zdrowia był Mateusz W., działacz Solidarnej Polski Zbigniewa Ziobry i były wicewojewoda zachodniopomorski. Nie możemy podać jego nazwiska, bo ciążą na nim prokuratorskie zarzuty nadużyć, związanych właśnie z Funduszem Sprawiedliwości. Od grudnia 2021 do dziś prezesem Przyjaciół Zdrowia jest Adam S., również podejrzany o nadużycia w projektach finansowanych z Funduszu Sprawiedliwości.

Stowarzyszenie Fidei Defensor, którego prezesem jest wyżej wspomniany Adam S., realizowało z kolei dwa inne przedsięwzięcia zasilone publicznymi pieniędzmi z Funduszu Sprawiedliwości. Były to "centrum przeciwdziałania przestępczości przeciwko wolności sumienia i wyznania" (5 milionów zł) oraz "ogólnopolski cykl szkoleń dla dorosłych w celu przeciwdziałania przyczynom przestępczości oraz pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych oraz społeczności wiejskich i małych miast" (7,1 miliona zł).  

Oba stowarzyszenia powiązane są z posłem kiedyś Suwerennej Polski, a dziś PiS Dariuszem Mateckim. Na Mateckim także ciążą prokuratorskie zarzuty współdziałania z urzędnikami ministerstwa w ustawianiu konkursów z Funduszu Sprawiedliwości. Ustawiania tak, aby pieniądze otrzymali właśnie Przyjaciele Zdrowia i Obrońca Wiary. Matecki uważa się za ofiarę prześladowań politycznych i nie przyznaje się do winy.  

Ale ustawienie konkursów na korzyść Przyjaciół Zdrowia i Obrońcy Wiary potwierdza Najwyższa Izba Kontroli. Wystąpienie pokontrolne skierowane do Przyjaciół Zdrowia zarzuca im, że ich "oferta była procedowana z naruszeniem zasad uczciwej konkurencji".  

Według ustaleń NIK, również oferta Stowarzyszenia Fidei Defensor była konsultowana z Departamentem Funduszu Sprawiedliwości "w celu sprawdzenia przed formalnym złożeniem".   

Konsultacje w ministerstwie

Przyjrzyjmy się najpierw losom oferty Stowarzyszenia Przyjaciół Zdrowia. NIK ustaliła, że na cztery dni przed ogłoszeniem konkursu jej treść była konsultowana z ówczesnym dyrektorem Departamentu Funduszu Sprawiedliwości. Dzięki temu zostały w niej dokonane istotne zmiany: cel główny, rezultaty i kosztorys.  

- Nie wiem, w jakich okolicznościach T. M. zdobył tę ofertę - zeznał przed kontrolerami NIK Adam S., prezes stowarzyszenia.  

Tu zatrzymajmy się na chwilę i wyjaśnijmy, kto kryje się za inicjałami T.M.

W wystąpieniu pokontrolnym imiona i nazwiska są zanonimizowane. Powszechnie jednak wiadomo, że dyrektorem departamentu Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości był wówczas Tomasz Mraz. Dziś były dyrektor to jeden z podejrzanych w śledztwie dotyczącym nadużyć w Funduszu Sprawiedliwości, który poszedł na współpracę z prokuraturą i w czasie kilkudziesięciu przesłuchań złożył - jak informuje prokuratura - obszerne wyjaśnienia. Używamy jego nazwiska w pełnym brzmieniu, bo Mraz wystąpił publicznie w Sejmie, gdzie ujawnił kulisy działania Funduszu Sprawiedliwości w ministerstwie Zbigniewa Ziobry. Mraz - jak się wkrótce okazało - nagrywał swoich współpracowników z ministerstwa, między innymi jak uzgadniali między sobą treść możliwych zeznań w prokuraturze i jak informowali się nawzajem o niszczeniu dowodów i zacieraniu śladów.

I to właśnie o Mrazie mówił przed kontrolerami NIK Adam S., prezes Przyjaciół Zdrowia. Zapewniał też, że nie pamięta okoliczności tworzenia oferty na konkurs Funduszu Sprawiedliwości jeszcze przed terminem ogłoszenia konkursu.

Przyjaciele Zdrowia - jak stwierdza NIK - nie byli w stanie wykazać, że zrealizowali cele umowy z Funduszem Sprawiedliwości i jakie były tego rezultaty. W dodatku stowarzyszenie utrudniło kontrolerom sprawdzenie, jak często były odwiedzane serwisy internetowe, które za pieniądze z Funduszu Sprawiedliwości miały przeciwdziałać przestępczości. "Przed przeprowadzonymi oględzinami usunięto na wszystkich stronach internetowych informacje o zainstalowanych wtyczkach, które dostarczały szczegółowych statystyk dotyczących ruchu na stronie" - czytamy w wystąpieniu pokontrolnym NIK.  

Według prezesa stowarzyszenia, usunięcie wtyczek liczących odwiedziny na finansowanych z Funduszu Sprawiedliwości stronach "miało na celu optymalizację i zmniejszenie obciążenia serwerów". 

Niezależnie od przyczyn i motywacji usunięcia liczników odwiedzin fakt jest faktem - zostały one skasowane. NIK nie była więc w stanie ustalić, jakie były ostateczne efekty działań sfinansowanych z Funduszu Sprawiedliwości, a realizowanych przez Stowarzyszenie Przyjaciół Zdrowia.  

Wtyczki do liczenia wejść, przed oględzinami kontrolerów NIK, usunięto też w Fidei Defensor. Tu również kontrolerzy, a nawet powołany przez NIK biegły informatyk, nie mogli zbadać, czy cel dotacji i powiązany z nim rezultat został osiągnięty. W tym przypadku nie doszło do prostego skasowania wtyczek. Ktoś zadał sobie trud - jak twierdzi NIK - żeby zatrzeć ślady odwiedzin również w kodzie źródłowym stron mających w założeniu przeciwdziałać przyczynom przestępczości.

Dodatkowo - według NIK - Przyjaciele Zdrowia nie udowodnili, że prawie 1,8 miliona zł z Funduszu Sprawiedliwości zostało wydanych racjonalnie i efektywnie. Chodzi o usługi informatyczne i reklamowe. 

MBA, kurs angielskiego i polityczna promocja

Kontrolerzy NIK wykryli, że prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Zdrowia, dzięki pieniądzom z Funduszu Sprawiedliwości, sfinansował sobie i najbliższej osobie studia MBA (tzw. studia menadżerskie). Studia z zarządzania i kursy z języka angielskiego robili też pracownicy Przyjaciół Zdrowia. W sumie na dokształcanie wydali prawie 70 tysięcy zł. Wszystko to z Funduszu Sprawiedliwości, którego celem jest niesienie pomocy ofiarom przestępstw, a także zapobieganie przestępczości. Taki wydatek NIK oceniła jako niegospodarny i naruszający umowę dotacji.  

Przy realizacji projektów finansowanych z Funduszu Sprawiedliwości zarabiały też osoby powiązane rodzinnie z Adamem S. Jak czytamy w raporcie - stowarzyszenie wypłaciło ponad 400 tysięcy zł osobie określonej przez NIK jako "osoba najbliższa" obecnego prezesa. W tym prawie ćwierć miliona za "prowadzenie kampanii marketingowych".  

Z kolei poprzedni prezes stowarzyszenia Mateusz W., były wicewojewoda zachodniopomorski z Solidarnej Polski, zaangażował do projektu dwie najbliższe osoby. Jak wyliczyła NIK, do jednej z tych osób trafiło 172 tysiące zł, a do drugiej ponad 200 tysięcy. Głównym ich zajęciem były "czynności analityczne". 

Prawie 800 tysięcy zł na reklamowanie trzech nowo powstałych serwisów internetowych trafiło do firmy wybranej - jak stwierdza NIK - "z naruszeniem zasad uczciwej konkurencji". Stowarzyszenie nie było w stanie podać, gdzie i kiedy ogłosiło ofertę na zamówienie usług reklamujących te serwisy. 

Najwyższa Izba Kontroli zarzuca też Przyjaciołom Zdrowia wykorzystywanie publicznych pieniędzy z Funduszu Sprawiedliwości do politycznej promocji ówczesnej partii Zbigniewa Ziobry, ówczesnego ministra i dysponenta Funduszu Sprawiedliwości. 

"Portale internetowe sfinansowane z dotacji celowej były wykorzystywane do promowania konkretnych partii politycznych, ich postulatów, przedstawicieli oraz zawierały treści, które powszechnie uznaje się za tak zwaną "mowę nienawiści" - czytamy w dokumencie NIK. A to przykłady treści politycznych: "Postulaty programowe Suwerennej Polski", "Pełne sale na spotkaniu z Patrykiem Jakim". Zdaniem NIK publikowane artykuły były stronnicze i promowały określonych polityków.  

Jak pokazywaliśmy w reportażu "Układ szczeciński", portale sfinansowane z Funduszu Sprawiedliwości promowały partię Zbigniewa Ziobry i polityków Solidarnej Polski.

Publicystyka historyczna zamiast przeciwdziałania przestępczości i "turkusowe zarządzanie"

Kontrola NIK w stowarzyszeniu Fidei Defensor pokazuje, że w przypadku tego stowarzyszenia działał podobny mechanizm: konsultowanie oferty w resorcie sprawiedliwości przed konkursem, wypłacanie pieniędzy dla najbliższych czy brak możliwości weryfikacji racjonalności wydatków. Tematyka znacznej części konferencji, akcji i materiałów informacyjnych nie miała związku z głównym celem projektu. "Niektóre z nich (...) stanowiły publicystykę historyczną oraz zawierały treści o charakterze światopoglądowym i ideologicznym, co wykraczało poza zakres umowy dotacji" - podkreślają kontrolerzy.  

W raporcie kontrolerzy wskazują na możliwość zdefraudowania publicznych pieniędzy przy realizacji projektu Stowarzyszenia Fidei Defensor. "Badanie dokumentacji dotyczącej organizacji konferencji i seminariów wykazało, że faktury VAT za organizację tych wydarzeń były wystawiane przez podmiot, który w rzeczywistości nie świadczył tych usług, co stwarzało warunki do zdefraudowania części środków dotacji". W tym miejscu kontrolerzy informują, że te okoliczności są już poza zakresem kontroli Izby i są badane przez prokuraturę.   

Wśród stwierdzonych nieprawidłowości kontrolerzy wskazują, że prawie 350 tysięcy zł na działania promocyjne zostały wydane niezgodnie z umową. Pieniądze trafiły do podwykonawców. Tymczasem, jak czytamy w raporcie, "oferta nie przewidywała zlecenia zadań podmiotom zewnętrznym", czyli właśnie podwykonawcom.  

Zamówienia na realizacje kampanii marketingowych trafiały na przykład do firmy, której przeważającą działalnością (według numeru Polskiej Klasyfikacji Działalności - PKD) była sprzedaż hurtowa zboża i pasz dla zwierząt. Na dodatek, jak zauważa NIK, właścicielem firmy była osoba powiązana rodzinnie z prezesem Adamem S. Kontrola NIK potwierdza więc wcześniejsze ustalenia "Czarno na białym". W programie TVN24 pierwsi ujawniliśmy, kim byli podwykonawcy Fidei Defensor. Ta sama firma od pasz dostawała też zlecenia na organizację konferencji. W ocenie NIK zlecanie takich usług firmom zewnętrznym było niezgodne z umową. 

Prezes Fidei Defensor tłumaczył się kontrolerom, posługując się barwnym (dosłownie i w przenośni) pojęciem z teorii zarządzania firmami. 

"Stowarzyszenie uznało, że wykorzysta metodologię turkusowego (czyli rozproszonego - tłumacząc w wielkim uproszczeniu - przyp. red.) zarządzania, to jest zgodnie z budżetem wynajmie firmy zajmujące się kompleksową obsługą konferencji" - tłumaczył Adam S.  

Jednak z ustaleń kontrolerów wyłania się zupełnie inny obraz efektów tego "turkusowego zarządzenia". W wystąpieniu pokontrolnym można przeczytać, że system obiegu faktur pomiędzy koordynatorem projektu a podwykonawcami skutkował powstaniem nadwyżki, która była przekazywana prezesowi Obrońcy Wiary w gotówce. Zdaniem NIK, ten sposób rozliczania poszczególnych wydatków w projekcie wskazuje na wysokie ryzyko zdefraudowania części dotacji. Kontrolerzy nie drążyli dalej sprawy, bo dwoje świadków - właścicieli dwóch firm, które na zlecenie Fidei Defensor organizowały konferencje, seminaria, prowadziły działalność marketingową, a także skład książek i ulotek - uchylili się od zeznań przed kontrolerami z uwagi na grożącą im odpowiedzialność karną.  

Kontrolerzy piszą w swoich wystąpieniach pokontrolnych, że stwierdzają tylko ryzyko defraudacji. Dalsze działania w tym zakresie wykraczają ich zdaniem poza kompetencje NIK, ale są przedmiotem postępowania prowadzonego przez prokuraturę.  

Prokuratura od ponad roku prowadzi wielowątkowe śledztwo na temat nadużyć w Funduszu Sprawiedliwości. Jednym z wątków są właśnie ustawione konkursy i sposób wykorzystania publicznych dofinansowań przez szczecińskie organizacje powiązane z partią Zbigniewa Ziobry.