Alienacja rodzicielska - na czym polega? Jak złożyć wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem?

● Alienacja rodzicielska to zespół świadomych i nieświadomych zachowań rodzica, którego skutkiem jest zaburzenie relacji dziecka z drugim rodzicem. ● Najczęściej do alienacji dochodzi przy okazji rozwodów, separacji oraz rozstań par nieformalnych. ● Zgodnie z prawem każdy rodzic ma prawo do kontaktu z dzieckiem. ● 25 kwietnia obchodzony jest w Polsce Dzień Świadomości Alienacji Rodzicielskiej.

Alienacja rodzicielska w psychologii definiowana jest jako zespół świadomych i nieświadomych zachowań jednego z rodziców, którego skutkiem jest zaburzenie relacji dziecka z drugim rodzicem. Najczęściej dochodzi do niej w trakcie rozwodu rodziców, separacji, czy rozpadu związku nieformalnego.

Choć powszechnie przyjmuje się, że alienacja rodzicielska sprowadza się do utrudniania lub ograniczania kontaktów z drugim rodzicem, w rzeczywistości może ona przybierać także inne formy. Jakie zachowania można uznać za alienację rodzicielską? Poza utrudnianiem lub ograniczaniem kontaktów są to m.in.:

● negatywne nastawianie dziecka względem drugiego rodzica, ● oferowanie dziecku korzyści np. materialnych w zamian za niechęć i negatywny stosunek do drugiego rodzica, ● wymuszanie deklaracji uczuć od dziecka, ● przedstawianie drugiego rodzica w złym świetle lub mówienie o nim w pogardliwy sposób.

Jak wskazują specjaliści, alienacja rodzicielska może mieć poważne konsekwencje dla rozwoju i psychiki dziecka. Alienacja ta może mieć wpływ na niższy w stosunku do grupy iloraz inteligencji doświadczonego nią dziecka, jego niższą samoocenę, zaburzoną identyfikację seksualną, zwiększenie agresji i autoagresji.

ZOBACZ TEŻ: Separacja a rozwód – czym się różnią? Jakie są ich skutki prawne?

Polskie prawo nie definiuje pojęcia alienacji rodzicielskiej i nie reguluje w sposób szczegółowy tego typu zachowań. Nie określa wprost gdzie szukać pomocy w razie pojawienia się takich zjawisk, nie przewiduje też wprost kar za alienację rodzicielską. Wprawdzie art. 111 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, to sąd opiekuńczy pozbawi ich tej władzy, to w świetle braku definicji alienacji w ustawie nie jest to łatwe.

Istnieje także możliwość powołania się na przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi on, że jeżeli osoba, pod której pieczą pozostaje dziecko, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktów. Jeśli zaś, mimo zagrożenia nakazem zapłaty, nadal nie wypełnia ona swojego obowiązku – sąd nakazuje zapłatę należnej sumy.

W skrajnych przypadkach, przy założeniu, że  alienacja rodzicielska nosi znamiona przemocy psychicznej, można także podjąć próbę powołania się na art. 207 kodeksu karnego, czyli znęcania się, które zagrożone jest karą pozbawienia wolności. 

Ponieważ alienacja rodzicielska bardzo często sprowadza się do ograniczania kontaktów jednego z rodziców z dzieckiem, najlepiej, jeżeli w razie rozwodu lub rozstania rodzice będą potrafili samodzielnie uregulować dalsze kontakty z dzieckiem.

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym rodzice oraz dzieci mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Ustawodawca w sposób szczegółowy uregulował także, co obejmują kontakty z dzieckiem, jest to m.in. przebywanie z dzieckiem, bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, porozumiewanie się na odległość.

Co zrobić, jeśli rodzice nie mogą  samodzielnie porozumieć się w sprawie kontaktów z dzieckiem? Uregulowanie kontaktów możliwe jest także przez:

● postanowienie sądu, ● wyrok sądu, ● ugodę sądową, ● ugodę zawartą przed mediatorem.

Wszczęcie postępowania sądowego rozpoczyna się na wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem, nazywany także wnioskiem o uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Wniosek należy złożyć do sądu rejonowego miejsca zamieszkania dziecka.

Nie ma jednego uniwersalnego wzoru wniosku o uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Poza określeniem danych dziecka i wnioskującego rodzica należy jednak w nim szczegółowo określić proponowane zasady kontaktów oraz uzasadnić wniosek. Ustalenia te muszą być trwałe, uwzględniać więc muszą cały rok, w tym okres wakacji, ferii, świąt i dni powszednich. 

Postępowanie sądowe, które ma na celu uregulowanie kontaktów z dzieckiem prowadzone jest w trybie nieprocesowym.

W kontekście alienacji rodzicielskiej warto zwrócić uwagę na stanowisko Grupy Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej. Wskazuje ona na potrzebę odejścia od koncepcji alienacji rodzicielskiej i nieodwoływanie się do niej przy podejmowaniu decyzji w sprawie opieki i widzeń z dziećmi. Eksperci podkreślają bowiem, że jest to krzywdzące dla matek, które doświadczyły przemocy ze strony ojca dziecka, a które uznaje się za winne podejmowania działań noszących znamiona alienacji. W rezultacie, według nich, to matki uznaje się za winne złych relacji z ojcem.

Grupy Ekspertów Rady Europy podkreśliła także fakt, że już 20 lutego 2020 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) usunęła alienację rodzicielską z Międzynarodowej Statystyki Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. Decyzja ta była podyktowana opiniami, które wskazywały na wykorzystywanie alienacji rodzicielskiej jako próby odwrócenia uwagi od m.in. przemocy domowej.

ZOBACZ TEŻ: Prawa dziecka – nie może być dyskryminowane, ma prawo do rozwoju, a jego dobro stoi na pierwszym miejscu