"Ofiara ich życia inspirowała innych do walki o Polskę"

List Andrzeja Dudy odczytał podczas popołudniowych uroczystości przed Krzyżem-Pomnikiem przy kopalni prezydencki minister Andrzej Dera. Rząd reprezentowała podczas obchodów między innymi wicepremier Beata Szydło. Zamordowanych górników uczczono Apelem Pamięci. Przed Krzyżem-Pomnikiem złożono wieńce i zapalono znicze. Przybyły rodziny zamordowanych, związkowcy, parlamentarzyści, przedstawiciele władz i licznych instytucji.

"Ofiara ich życia przez lata inspirowała innych do walki o Polskę - do walki zwycięskiej, do walki, która zwróciła nam wolność, która przywróciła Polsce suwerenność, która przywróciła godność Polakom" - napisał prezydent w liście do uczestników obchodów.

Andrzej Duda ocenił, że brutalna pacyfikacja kopalni Wujek była jedną z najtragiczniejszych kart w powojennej historii Polski, a nazwiska poległych górników zapisały się na trwałe w historii Polski.

"Wspominamy dziś z wdzięcznością ich męstwo i poświęcenie, ale mamy zarazem świadomość, że ta tragedia nie miała prawa się wydarzyć. Stan wojenny był jawnym złamaniem umowy zawartej przez władze z Polakami. Był zdradą i aktem agresji przeciwko własnemu społeczeństwu" - napisał w liście prezydent.

"W kopalni Wujek atak ten przybrał najbrutalniejszą formę i przyniósł najtragiczniejsze żniwo, ale dramatyczne wydarzenia rozgrywały się też w innych kopalniach. Dzień wcześniej dokonano brutalnej interwencji w kopalni Manifest Lipcowy, a w całej Polsce spacyfikowano ogółem 40 zakładów, z czego znaczną część stanowiły kopalnie i zakłady na Śląsku. To tu opór przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego był największy" - czytamy w liście głowy państwa.

"Komunistyczna władza uznała, że więzi łączące Polaków są dla niej zagrożeniem, że Polaków można zastraszyć i podzielić. Wiemy dziś, że to niemożliwe, że duch wolności jest tym, co określa naszą narodową tożsamość, że idea Solidarności, łączące nas poczucie wspólnoty, są silniejsze niż jakiekolwiek formy represji i terroru" - wskazał prezydent Duda, oceniając, iż ofiara górników z Wujka "do dla nas wielka lekcja solidarności".

"Wierzę, że w tym duchu potrafimy jako naród budować wolną, bezpieczną i niebezpieczną Polskę; że potrafimy zjednoczyć się wokół nadrzędnego celu, jakim jest pomyślna przyszłość naszej ojczyzny" - napisał prezydent.

Krzysztof Pluszczyk, uczestnik zakończonego masakrą strajku, a dziś przewodniczący Społecznego Komitetu Pamięci Górników KWK Wujek poległych 16 grudnia 1981 roku, podkreślił, że wspomnienia sprzed 36 lat są w nim wciąż żywe. Na co dzień Pluszczyk oprowadza wycieczki po przykopalnianym muzeum, często odwiedza też rodzinne miejscowości poległych w Wujku górników.

- Tam zaczyna się coś dziać dobrego. Władze gmin i powiatów zaczynają doceniać tych swoich byłych mieszkańców. Tam także powstają izby pamięci, młodzież uczestniczy w przedstawieniach i biegach upamiętniających górników z Wujka - podkreślił.

Poczta Polska wydała znaczek poświęcony górnikom z Wujka. O taką formę upamiętnienia ich zabiegało Śląskie Centrum Wolności i Solidarności. - Już od dosyć dawna chcieliśmy, by taki znaczek powstał i dobrze, że wreszcie jest. Ma zostać wydany w ponad 30 milionach egzemplarzy - podkreślił Pluszczyk.

Protest w kopalni Wujek rozpoczął się po wprowadzeniu stanu wojennego, na wieść o zatrzymaniu szefa zakładowej Solidarności Jana Ludwiczaka. W niedzielny poranek 13 grudnia, na prośbę górników, do kopalni przyszedł z pobliskiego kościoła ksiądz Henryk Bolczyk, który odprawił mszę w zakładzie. Po jej zakończeniu pracownicy rozeszli się do domów.

14 grudnia pierwsza zmiana rozpoczęła strajk, wysuwając postulaty zwolnienia z więzienia Ludwiczaka i innych działaczy "S" z całego kraju, respektowania Porozumienia Jastrzębskiego oraz niewyciągania konsekwencji wobec protestujących. Do strajku przyłączali się górnicy z dalszych zmian, którzy sformułowali kolejne postulaty - zniesienia stanu wojennego i przywrócenia działalności Solidarności. Przywódcą strajku wybrano Stanisława Płatka, sekretarza komisji rewizyjnej "S" w zakładzie.

Negocjacje strajkujących z władzami nie przyniosły rezultatu. Zawiązał się komitet strajkowy. W pierwszych dniach stanu wojennego na Śląsku zastrajkowało w sumie ok. 50 zakładów. 15 grudnia do strajkujących zaczęły dochodzić wieści, że milicja i wojsko spacyfikowały niektóre strajkujące zakłady, między innymi kopalnię Manifest Lipcowy w Jastrzębiu Zdroju, gdzie milicjanci użyli broni palnej.

- Byliśmy górnikami, a nie żołnierzami, nie byliśmy uzbrojeni, nie mieliśmy przywództwa. Wiedzieliśmy tylko, że nie możemy wyjść poza kopalnię, bo wcześniej władza strzelała na ulicach, a nigdy wcześniej nie strzelała w zakładach pracy - tak przynajmniej wtedy myśleliśmy - wspominał po latach, jeden z czterech postrzelonych w Manifeście górników, Czesław Kłosek.

Górnicy z Wujka, nie wiedząc jeszcze wówczas, że strzelano do robotników w Manifeście, rozpoczęli przygotowania do obrony swojego zakładu. Bronią stały się łopaty, kilofy, łańcuchy, zaostrzone pręty, cegły i śruby. Następnego dnia kopalnię, gdzie strajkowało już około 3 tysiące górników, otoczyły oddziały milicji, czołgi i wozy pancerne. Wokół zebrał się też tłum kobiet, młodzieży i dzieci. Do strajkujących poszli przedstawiciele wojska, by nakłonić ich do poddania się. Propozycja została odrzucona. Wtedy armatkami wodnymi, przy 16-stopniowym mrozie, zaatakowano ludzi otaczających zakład. Milicjanci obrzucili tłum gazami łzawiącymi i świecami dymnymi.

Przed godziną 11 czołgi sforsowały kopalniany mur, a uzbrojone oddziały ZOMO wkroczyły na teren zakładu. Górnicy byli ostrzeliwani środkami chemicznymi i polewani wodą. Stawiali opór. W czasie walki górnicy ujęli trzech milicjantów, a resztę pacyfikujących zmusili do wycofania. Po tym do akcji wprowadzony został pluton specjalny ZOMO, padły strzały. Na miejscu zginęło sześciu górników, jeden umarł kilka godzin po operacji, dwóch kolejnych na początku stycznia 1982 roku. Dla Józefa Czekalskiego, Krzysztofa Gizy, Ryszarda Gzika, Bogusława Kopczaka, Zenona Zająca, Zbigniewa Wilka, Andrzej Pełki, Jan Stawisińskiego i Joachima Gnidy była to ostatnia szychta w życiu. 22 górników zostało postrzelonych. Nie jest znana liczba tych, którzy zostali lżej ranni, m.in. zatruci gazem łzawiącym.

Straty drugiej strony to 41 rannych, z których 10 wymagało leczenia w szpitalu.

Po zakończeniu pacyfikacji doszło do rozmów przedstawicieli obu stron. Górnicy zwolnili ujętych trzech milicjantów, oddali broń i zakończyli strajk. Wkrótce potem służba bezpieczeństwa zatrzymała osiem osób, które oskarżono o organizowanie i kierowanie strajkiem w Wujku. W lutym 1982 roku czterej z nich otrzymali wyroki od 3 do 4 lat więzienia, czterej inni zostali uniewinnieni.

20 stycznia 1982 roku sterowane przez władze śledztwo w sprawie odpowiedzialności milicjantów za użycie broni palnej podczas pacyfikacji kopalni Wujek umorzono. Prokuratura Garnizonowa w Gliwicach uznała, że milicjanci działali w obronie koniecznej.

Według ustaleń specjalnej komisji sejmowej, tak zwanej komisji Rokity, powołanej w 1990 roku do badania zbrodni okresu PRL, tamto śledztwo prowadzone było z naruszeniem prawa. Sprawę wznowiono po upadku komunizmu. W czerwcu 2008 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach skazał prawomocnie b. dowódcę plutonu specjalnego Romualda C. na 6 lat więzienia, a 13 jego podwładnym wymierzył od 3,5 do 4 lat więzienia. To C. dał sygnał do otwarcia ognia - wynika z procesu.

Według sądu, w sposób niewątpliwy w toku procesu ustalić można było jedynie, że oskarżeni działali wspólnie oraz że w wyniku działań niektórych z nich, a za wiedzą pozostałych, śmierć ponieśli górnicy. Zmowa milczenia uniemożliwiła wskazanie, kto konkretnie strzelał i zabił lub ranił górników.

Wniesione kasacje oddalił w 2009 roku Sąd Najwyższy - wyrok stał się ostateczny blisko 28 lat po tragedii.

W oddzielnym procesie odpowiadał generał Czesław Kiszczak, oskarżony o przyczynienie się do śmierci górników z kopali Wujek. Jego proces toczył się przed warszawskim sądem. Pierwszy proces ruszył w 1994 roku - w 1996 roku SO uniewinnił Kiszczaka. W 2004 roku skazał go na 2 lata więzienia w zawieszeniu. W 2008 r. sprawę umorzono z powodu przedawnienia. W 2011 roku ponownie Kiszczaka uniewinniono. Wszystkie wyroki uchylał potem Sąd Apelacyjny w Warszawie, który zwracał sprawy do SO. Kiszczak zmarł w listopadzie 2015 roku.

Autor: js//now / Źródło: PAP