Trwają prace nad nową formą testamentu. "Tylko w sytuacjach szczególnych"

W wykazie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano w środę projekt ustawy o zmianie Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego. Zmiany dotyczą prawa spadkowego. Poza dodaniem nowej formy testamentu i modyfikacjami testamentu ustnego "zwykłego" przedłożona przez resort sprawiedliwości propozycja ma dać możliwość uchylania - także z urzędu - przez sąd ponownego postanowienia spadkowego odnoszącego się do spadku, wobec którego wcześniej zapadło już prawomocne rozstrzygnięcie.

O zainicjowaniu prac nad dotyczącym tych kwestii projektem nowelizacji kodeksów - cywilnego i postępowania cywilnego - informowano jeszcze w marcu. Zagadnieniem tym zajmuje się wiceminister sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.

Projekt ustawy zawiera nowatorskie rozwiązanie – testament ustny audiowizualny. Ma to być nowy sposób utrwalenia treści testamentu ustnego.

Możliwość sporządzenia testamentu na nośniku audiowizualnym ma być ograniczona tylko do sytuacji szczególnych. Zatem będą one dostępne w sytuacji, gdy nie jest możliwe sporządzenie testamentu w formie pisemnej, np. w przypadku zagrożenia życia z powodu ran poniesionych w wypadku samochodowym czy zawału serca. Forma ta nie będzie wymagała obecności świadków.

"Poszerzenie zakresu form dokumentacji oświadczenia ustnego sprzyjać będzie realizacji podstawowego celu tej formy jaką jest sporządzenie swego rodzaju 'testamentu ostatniej szansy' przy braku uszczerbku dla oceny wiarygodności faktu testowania i stwierdzenia treści testamentu" - czytamy w uzasadnieniu projektu. Projektodawca podkreśla, że obecnie prawie każdy zwykle ma przy sobie smartfon lub inny telefon komórkowy z kamerą i możliwością nagrywania, a ten sposób utrwalenia testamentu może stanowić jedyny środek przekazania swojej woli.

Wyjaśniono również, że "walor dowodowy nagrania oświadczenia testatora zależeć będzie od stanu nośnika, na którym zamieszczone zostało nagranie, jakości, treści, okoliczności oraz celów takiego nagrania".

Dodano, że "z punktu widzenia technicznego sporządzenie testamentu audiowizualnego powinno być uzależnione jedynie od możliwości utrwalenia za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie".

Resort sprawiedliwości zaproponował również zmiany w dotychczasowej formie testamentu ustnego 'zwykłego'. Projekt przewiduje zaostrzenie przesłanek umożliwiających sporządzenie tego rodzaju dokumentu. Nie wystarczy samo istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo samo istnienie szczególnych okoliczności. Po zmianie przepisów będą musiały one nastąpić razem a do tego nagle.

"Już sama ta zmiana powinna istotnie przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób fałszowania testamentów ustnych" - wyjaśniono w uzasadnieniu projektu.

Ponadto projektodawca chce, aby spadkodawca mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Ponadto testament ten będzie musiał zostać spisany maksymalnie w ciągu miesiąca od jego sporządzenia, przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu. Będą musieli podpisać go spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W przypadku braku tej czynności wszyscy świadkowie będą musieli przed otwarciem spadku złożyć zeznania w sądzie.

"Po zmianie przepisu nie powinno zatem budzić wątpliwości, że stwierdzenie treści testamentu ustnego możliwe jest tylko za życia spadkodawcy, natomiast po jego śmierci, tj. po otwarciu spadku, jedynym dopuszczalnym sposobem ustalenia treści testamentu ustnego jest jego stwierdzenie przed sądem przez zgodne zeznania świadków" - wyjaśnia projektodawca.  

Ponadto nowelizacja skraca termin skuteczności testamentu szczególnego z sześciu do trzech miesięcy.

Kolejna proponowana zmiana dotyczy systemowego rozwiązania problemu sprzecznych orzeczeń spadkowych. Projekt ma wprowadzić nowy tryb postępowania, umożliwiający uchylanie orzeczeń spadkowych wydanych w sprawach już wcześniej rozstrzygniętych. Sądy mają z urzędu uchylać ponowne postanowienia spadkowe. Chodzi o rozwiązanie problemu jednoczesnego występowania w obrocie prawnym kolejnych orzeczeń dotyczących spadków po tej samej osobie.

Wskazano, że w takich sprawach sąd ma badać jedynie fakt wydania kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku co do tego samego spadku. Postanowienie będzie mogło być wydane na posiedzeniu niejawnym. Będzie przysługiwano na nie zażalenie.

"Istnienie dwóch lub więcej prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy jest zjawiskiem patologicznym oraz dysfunkcją systemową" - uzasadnia Ministerstwo Sprawiedliwości.

Zmienić się mają także przepisy odnoszące się do testamentów wojskowych. Ponadto zupełnej likwidacji ma ulec testament podróżny.