Litworowy Kocioł. Co sprawia, że jest polskim biegunem zimna?

W nocy z niedzieli na poniedziałek na stacji pomiarowej w tatrzańskim Litworowym Kotle zanotowano temperaturę minimalną -41,13 stopni Celsjusza. Jak podali badacze z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, prowadzący projekt badania mrozowisk tatrzańskich i portal mrozowiska.pl, to najniższa wartość zmierzona w tym miejscu i jedna z najniższych, jaką kiedykolwiek odnotowano w Tatrach.

Litworowy Kocioł to cyrk lodowcowy położony w masywie Czerwonych Wierchów, na wysokości około 1800 metrów nad poziomem morza. Tego typu zagłębienia najczęściej otoczone są wysokimi grzbietami górskimi, między którymi dawno temu formował się lodowiec, oraz jednym nieco niższym wałem, zbudowanym z materiału skalnego niesionego przez lód.

Jak wyjaśnił w rozmowie z tvnmeteo.pl dr Bartosz Czernecki z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik badania, pomiary warunków termicznych w Litworowym Kotle prowadzone są na stacji automatycznej. Wstępne analizy pochodzą z lat 2015-2016, a od 2022 roku temperatura mierzona jest przez całą dobę. Termometry umieszczone są pod osłoną radiacyjną, na maszcie o regulowanej długości - tak, aby znajdowały się około 2 metrów nad ziemią niezależnie od grubości pokrywy śnieżnej.

Litworowy Kocioł ma około 70 metrów głębokości. Leży w cieniu wysokich szczytów takich, jak Krzesanica, Małołączniak i Kozi Grzbiet, co powoduje występowanie tam mrozowiska, czyli zagłębienia stanowiącego pułapkę dla zimnego powietrza. Ciężkie, zimne powietrze spływa w dół i nie ma jak się stamtąd wydostać.

Efekt ten najłatwiej zaobserwować w bezchmurne, bezwietrzne noce, gdy powierzchnia terenu wychładza się bardzo szybko, a ruch powietrza blokuje inwersja temperatury. Na dodatek otaczające Litworowy Kocioł szczyty blokują dostęp światła słonecznego, przez co przez wiele dni w roku na dno zagłębienia nie pada ani jeden promień.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że niska temperatura jest odnotowywana w Litworowym Kotle nawet w lipcu - w 2022 roku zanotowano tam -5,7 st. C, gdy w wielu innych częściach kraju panowały upały. Jak wyjaśnił prezenter tvnmeteo.pl Tomasz Wasilewski, chociaż dane z Litworowego Kotła są cenne, ten specyficzny "biegun zimna" trudno uznać za reprezentatywny dla klimatu całego kraju.

- W tym miejscu zawsze jest najzimniej, więc te wartości stosunkowo mało powiedzą nam o klimacie całej Polski - tłumaczył.

Czernecki zauważył jednak, że w wielu innych krajach Europy, na przykład w Szwajcarii czy Austrii, wartości zaobserwowane na mrozowiskach są uznawane za rekordy temperatury. - Pomiary w Litworowym Kotle prowadzone są zgodnie ze standardami Światowej Organizacji Meteorologicznej - wyjaśnił. - Staramy się zrozumieć ten fenomen, gromadzić dane, dowiedzieć się więcej na temat mrozowisk - dodał.

Warto śledzić dane z Litworowego Kotła - badanie mrozowisk daje nam unikalny wgląd w funkcjonowanie tych miejsc. Niewykluczone, że kolejne dni przyniosą następne ogromne spadki temperatury.