W sobotę na polskim niebie będziemy mogli oglądać zaćmienie Słońca. Zanim chwycimy za specjalistyczne okulary lub filtry, warto odświeżyć wiedzę o tym fascynującym zjawisku i dowiedzieć się, jak postrzegały je różne kultury.
W sobotę około godziny 11.50 czasu środkowoeuropejskiego rozpocznie się częściowe zaćmienie Słońca. Zjawisko będzie widoczne na wschodnich krańcach Kanady, w północno-wschodniej Afryce oraz w większości Europy, w tym w Polsce.
W naszym kraju maksimum zjawiska nastąpi około godziny 12.28, a całość zakończy się po godzinie 13. Najlepiej będzie ono widoczne w północno-zachodniej Polsce - w Szczecinie w szczycie zaćmienia zakryte będzie prawie 16 procent średnicy tarczy Słońca. Nieco mniej szczęścia będą mieli obserwatorzy ze wschodniej Polski, gdzie "ogryzek" obejmie mniej niż 10 proc. tarczy. Do obserwacji zjawiska powinniśmy odpowiednio się przygotować, ponieważ spoglądanie na tarczę słoneczną bez ochrony może poważnie uszkodzić nasz wzrok.
Zaćmienie Słońca. Tego na pewno nie wiecie
Zaćmienia od wieków fascynowały ludzkość, zatem nic dziwnego, że związane jest z nimi mnóstwo mitów, legend i przesądów. Od tamtych czasów udało nam się poznać mechanizmy kierujące tym zjawiskiem od strony naukowej. Oto ciekawostki, które warto poznać przed spojrzeniem w niebo.
- Na XXI wiek przypadnie łącznie 224 zaćmienia Słońca, z czego za nami są już 52 zjawiska. Spośród nich większość będzie miała charakter częściowy lub obrączkowy, ale zdarzy się także 68 zaćmień całkowitych - najbliższe z nich będziemy mogli zobaczyć w Europie już w 2026 roku.
- Zaćmienia powtarzają się w cyklu 18 lat, 11 dni i 8 godzin. Mniej więcej tak długo trwa bowiem saros - okres astronomiczny, po którym Ziemia, Słońce i Księżyc wracają do niemal identycznego położenia względem siebie. Zaćmienia te mają bardzo podobną geometrię i występują o tej samej porze roku, jednak nie w tym samym miejscu - przesunięcie cyklu o osiem godzin sprawia, że wypada ono nieco bardziej na zachód. Na idealny powrót do tego samego regionu geograficznego trzeba poczekać mniej więcej trzy sarosy, czyli 54 lata i 34 dni.
- W ciągu jednego roku może wystąpić od dwóch do pięciu zaćmień Słońca, przy czym maksymalnie dwa z nich mogą być całkowite. W XXI wieku maksymalna roczna liczba tych zjawisk wyniesie cztery - do tej pory taką liczbę zanotowano w roku 2011, a w przyszłości czeka nas to jeszcze w latach: 2029, 2047, 2065, 2076 i 2094.
- Statystycznie najbardziej prawdopodobnym miesiącem wystąpienia całkowitego zaćmienia Słońca jest maj, a najmniej prawdopodobnym - listopad.
- Całkowite zaćmienia Słońca mają spory wpływ na zwierzęta. Gatunki rozpoczynające aktywność o zmierzchu, takie jak cykady i świerszcze, mogą zacząć zachowywać się, jakby właśnie nadszedł wieczór. Nagła ciemność jest myląca także dla zwierzaków o dziennym trybie życia: krowy i konie mogą zacząć kłaść się spać, a ptaki - wracać do swoich gniazd.
- Zaćmienia Słońca występują na prawie każdej planecie naszego Układu Słonecznego, poza Merkurym i Wenus - planety te nie mają swoich księżyców. Na Jowiszu zaćmienie występuje raz na 42 godziny.
- Ponad 4000 lat temu stracono dwóch chińskich astronomów, ponieważ nie przewidzieli oni dla panującego wówczas cesarza zaćmienia.
- Legenda wikingów opowiada o Słońcu, które jest ścigane przez ogromnego wilka. Kiedy wilk łapie Słońce, następuje zaćmienie - w tym momencie ludzie starali się jak najgłośniej uderzać garnkami i patelniami, aby odstraszyć drapieżnika. Z kolei starożytni Chińczycy wierzyli, że zaćmienie jest spowodowane przez smoka pożerającego Słońce, a Wietnamczycy twierdzili, że to wina gigantycznej żaby.
- Całkowite zaćmienie Słońca w 1919 roku zostało wykorzystane do potwierdzenia ogólnej teorii względności Alberta Einsteina przez Arthura Eddingtona, brytyjskiego astronoma. Teoria tłumaczyła, że promień światła porusza się najkrótszą możliwą drogą i może przybrać postać krzywej. Zakładała również istnienie czarnych dziur i fal grawitacyjnych. Na zdjęciach wykonanych podczas zaćmienia w 1919 roku można było zobaczyć, że gwiazdy pozornie znajdowały się w innych miejscach niż wtedy, kiedy światło nie przechodzi w pobliżu Słońca.
Źródło: skyatnightmagazine.com, astronomy.com, space.com, nationaleclipse.com, NASA
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock