Zwiedzający półżartem pytają, czy są butelki, do których dziedzic lał wódkę, by rozpijać chłopów pańszczyźnianych. Ale po wyjściu wielu przestaje być do śmiechu. W Muzeum Rolnictwa w Szreniawie otwarto pierwszą w Polsce monograficzną wystawę poświęconą pańszczyźnie pod tytułem "Chłop - niewolnik? Opowieść o pańszczyźnie". O tym, czym była pańszczyzna i dlaczego nadal jej pozostałości meblują polską rzeczywistość, rozmawiamy z kuratorem ekspozycji dr. Arkadiuszem Jełowickim.

Aleksander Przybylski: Dlaczego sto kilkadziesiąt lat po zniesieniu pańszczyzny wracać do tego tematu?

Dr Arkadiusz Jełowicki: 1670.

Proszę?

To tytuł jednego z najchętniej oglądanych polskich seriali. A trzecią najlepiej sprzedającą się książką minionego roku były "Chłopki. Opowieść o naszych babkach" Joanny Kuciel-Frydryszak. Powstają filmy takie jak "Kos" Pawła Maślony czy remake Reymontowskich "Chłopów". To tylko pierwsze z brzegu przykłady, które dowodzą, że od dobrych kilku lat mamy w Polsce do czynienia ze zjawiskiem określanym jako zwrot ludowy. Nawet akademickie książki takich autorów, jak Andrzej Leder, Adam Leszczyński, Kacper Pobłocki czy Michał Rauszer, które dotyczą szeroko pojętego tematu chłopów i pańszczyzny, trafiają, nomen omen, pod strzechy. I wywołują bardzo żywiołowe polemiki. Chyba równie gorącej debaty nie było od czasu sporu o lustrację w latach 90. XX wieku. Więc jest to temat bardzo aktualny.

Drugim powodem jest fakt, że wiedza o pańszczyźnie jest mała. Ogranicza się do potocznego używania określeń "praca pańszczyźniana", "folwark"; a przecież to zjawisko miało wpływ na niemal wszystkie aspekty życia chłopa. I do pewnego stopnia nadal ma wpływ na nas współcześnie.

Doszliśmy do momentu, w którym mówienie o chłopskich korzeniach nie jest wstydliwe? 

Myślę, że właśnie jesteśmy w tym momencie. Mówię to na podstawie własnych obserwacji, to nie są jeszcze badania naukowe. Ale mam wrażenie, że wiele osób bez wstydu przyznaje się do tych korzeni. Niektórzy wręcz się tym chwalą i epatują.