Witajcie w Polsce prawa. Czyli przypadek dyrektora Olkowicza

- Jeden lubi czytać książki, inny zbierać znaczki. Ja zbieram to - zaczyna Krzysztof Olkowicz. Wyroki sądowe razem z ich uzasadnieniami. Takie wyroki, które nigdy nie powinny zapaść i takie uzasadnienia, których nikt nie powinien napisać.

Przychodzą z całego kraju. Od znajomych, byłych pracowników służby więziennej, dyrektorów zakładów karnych. Kiedy Olkowicz chce opowiedzieć prezydentowi albo wojewodzie o jakimś problemie bierze je ze sobą. Albo odczytuje podczas narad roboczych z sędziami. Siada i czyta - bez komentarza, po prostu. O tym jak ktoś „działając wspólnie i w porozumieniu ukradł kurę”, za co najpierw dostał grzywnę, a że jej nie zapłacił, bo nie miał z czego, to trafił za kraty. Albo wyrok za jazdę bez biletu trzeci raz, za kradzież kotleta z czyjegoś talerza i bułki za 1,89 zł, co w tym przypadku było recydywą i dlatego osoba, która się tego dopuściła, musiała za bułkę odsiedzieć w areszcie 20 dni.

Sędziowie, którzy przychodzą na narady, za Olkowiczem nie przepadają.

Krzysztof Olkowicz to ten dyrektor Służby Więziennej, który rok temu wpłacił 40 zł grzywny za jednego z osadzonych. Arkadiusz K. ukradł baton Princessa o wartości 99 groszy. Dla dyrektora nie był bliską osobą, więc Olkowicz wpłacając za niego grzywnę złamał prawo. Wcześniej widzieli się tylko raz i to krótko. Ale wystarczyło, żeby zorientować się, że K. ma silne zaburzenia psychiczne a co za tym idzie do aresztu nigdy trafić nie powinien. Potem okazało się, że kilka lat przed kradzieżą wafelka lekarze stwierdzili u niego schizofrenię paranoidalną. Został ubezwłasnowolniony i wyznaczono mu prawnego opiekuna.

- Dzisiaj wyroku Arkadiusza K. za tamtą kradzież już nie ma - został uchylony. Bo żeby było wykroczenie, to musi być wina. A wina jest wyłączona, kiedy mamy do czynienia z chorobą psychiczną - tłumaczy pułkownik.

Sprawy kradzieży Princessy nie ma, ale jest sprawa Olkowicza. Kilka dni temu Sąd Okręgowy w Koszalinie nazwał prośbę dyrektora o wpłatę tych 40 zł w jego imieniu przez jednego z podwładnych „niedopuszczalnym zachowaniem osoby piastującej ważne stanowisko w systemie służby więziennej”, która powinna podejmować zawsze „działania zgodne z prawem, działania profesjonalne”. W tym sąd dostrzegł szkodliwość czynu i wykroczenie. Ale żadnej kary mu nie wymierzył.

To samo dyrektor Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Koszalinie usłyszał cztery miesiące wcześniej w sądzie I instancji. Sędzia pochwaliła go wtedy co prawda za chęć niesienia pomocy i obronę prawa do wolności, ale uznała, że bronił jej w sposób niewłaściwy. Miał do dyspozycji telefon, mógł napisać pismo do sądu - krótko mówiąc powinien działać oficjalnie, według procedur.

Olkowicz tłumaczył, że był piątek a po weekendzie Arkadiusz K. i tak miał już opuścić areszt. Że od 18 lat jest dyrektorem okręgowym i jeszcze nie widział, by sąd tak szybko zareagował na jego pismo. W końcu - że chciał zaoszczędzić mu tych dwóch dni przebywania w celi razem z innymi skazanymi, dla których osoby niepełnosprawne intelektualnie lub chore psychicznie, to najłatwiejszy cel.

- Śledząc tę sprawę tak po ludzku można mieć odczucie, że to jakaś paranoja: człowiek robi coś dobrego, naprawia czyjś niewątpliwy błąd, nie burzy żadnego porządku społecznego, a zostaje uznany za winnego – zauważa prof. Paweł Wiliński, kierownik Katedry Postępowania Karnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Paradoks polega jego zdaniem jednak na tym, że sytuacja Olkowicza pokazuje jednocześnie słabe i silne strony prawa. - Czy komuś powinno przeszkadzać, kto wpłaca za kogoś grzywnę? Powinno, bo dzięki temu nie dochodzi do nadużyć, które nietrudno sobie wyobrazić. Ale czy prawo ma zawsze działać mechanicznie? Nie ma. I od tego są właśnie sędziowie - tłumaczy.

I to właśnie na tym polega, według Wilińskiego błąd, jaki popełniono w sprawie dyrektora z Koszalina. - Przepisy mają stanowić o pewnej regule, o tym, czego co do zasady nie można robić. Ale tutaj zabrakło - a niestety u nas brakuje tego zbyt często - zdrowego rozsądku, ludzkiego podejścia, myślenia uwzględniającego fakt, że istnieją sytuacje, w których zachowanie nie do końca zgodne z regułami może nie być przestępstwem albo nawet wykroczeniem - twierdzi profesor, który w swojej pracy naukowej zajmuje się między innymi tematyką "prawa do obrony".

Podobnych głosów płynących ze środowiska prawniczego jest więcej. - Najczęściej to nie prawo jest problemem a osoby je stosujące. Sędziowie ciągle mają za mało odwagi przed wyższą instancją i nie wsłuchują się w społeczeństwo, w imieniu którego orzekają - twierdzi prof. Andrzej Zoll, były sędzia i prezes Trybunału Konstytucyjnego oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

Słowo „odwaga” pada też z ust Wilińskiego: - Gdyby sąd miał jej tyle samo, co dyrektor Olkowicz, to byłby w stanie dostrzec w jego czynie nie społeczną szkodliwość, ale pożyteczność. A może nawet zauważyć problem samego sądownictwa.

Zarówno Zoll, jak i Wiliński twierdzą, że przy okazji decyzji sądów w sprawie Olkowicza nie należy posługiwać się argumentami dotyczącymi „odruchu serca” czy dobrej woli, bo byłoby to trywializowaniem problemu. Zoll: - Nikt nie zwrócił uwagi, że prawo wykroczeń w odróżnieniu od prawa karnego oparte jest na zasadzie celowości ścigania. Mówiąc prościej: jeśli policja i sąd dojdą do wniosku, że w danej sprawie interes społeczny nie wymaga tego, by kogoś skazywać, to nie musi w ogóle prowadzić postępowania. To była akademicka ilustracja dla działania - czy raczej niedziałania - w Polsce tej zasady. Należało po prostu powiedzieć: „Umarzam postępowanie, bo skazanie w tej sprawie jest niecelowe”. I tyle.

Gdy o wpłaceniu przez Olkowicza grzywny za jednego z osadzonych napisali jego podwładni (dotknięci tym, że ukarano ich za zaniedbania w sprawie innego osadzonego) w anonimie do urzędników ministerstwa sprawiedliwości, w obronie dyrektora stanął gen. Jacek Włodarski - szef Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Gdyby nie jego kategoryczne stanowisko, Olkowicz pewnie straciłby pracę. Takie sugestie ze strony urzędników resortu podobno się wtedy pojawiły.

- Nie wiem, czy postąpiłbym podobnie jak dyr. Olkowicz, ale mimo wszystko uważam, że zrobił dobrze. To prawda: naruszył porządek prawny, ale w zapłaceniu tej grzywny nie było w mojej ocenie żadnej szkodliwości społecznej. I tak uważałem od samego początku - podkreśla dzisiaj. I dodaje: - Wszyscy życzylibyśmy sobie sędziów, którzy są nie tylko niezawiśli, ale też mądrzy, rozsądni, mają wrażliwe ucho i nie boją się czasami wyjść poza schemat. Pamiętam jak w 2013 r. warszawski sąd ukarał za wykrzykiwanie antyżydowskich haseł grupę pseudokibiców nie tylko finansowo, ale kazał im obejrzeć pewien film.

Chodziło o „Cud purymowy” Izabelli Cywińskiej, który opowiada ojcu robotniku i jego synu kibicu - antysemitach, którzy odkrywają swoje żydowskie korzenie.

Sądy pierwszej i drugiej instancji były w sprawie pułkownika Olkowicza zgodne nie tylko w ocenach tego, czy jego czyn był szkodliwy, czy nie. W obu przypadkach konsekwentnie odstępowały też od wymierzenia mu kary. Czy nie można uznać tego za dowód ich zdrowego rozsądku i tak skonstruowanych przepisów, które zostawiają margines na ów rozsądek? - Można. A nawet trzeba – odpowiada dr Łukasz Chojniak, wykładowca UW i adwokat specjalizujący się m.in. w postępowaniach dotyczących niesłusznego skazania.

- Zdaję sobie sprawę, że mój głos może być głosem mniejszości, ale według mnie zachowanie sądu wobec dyrektora Olkowicza było właśnie przykładem umiaru i wsłuchania się w głos społeczeństwa - dodaje.

W ocenie mec. Chojniaka przypadek dyrektora ma „drugą stronę medalu”, o której wielu komentatorów zapomina. - Umyka uwadze to, że mówimy o funkcjonariuszu publicznym, który słusznie zainteresował się losem innej osoby, ale zrobił to w sposób nieodpowiedni. Jego rolą nie było kwestionowanie prawomocnego wyroku, tylko natychmiastowe zaalarmowanie odpowiednich instytucji. Dopiero wtedy - jeśli żadna z nich by nie zareagowała - mógłby tłumaczyć, że działał w sytuacji wyższej konieczności ratując wolność człowieka, która jest wartością wyższą niż zakaz wpłacania grzywny - tłumaczy adwokat.

Dyrektor Olkowicz swoim działaniem nie pozostawił zdaniem mecenasa większego wyboru sądowi. - Jeżeli stwierdziłby on, że wszystko było w porządku to dałby przyzwolenie na to, by dyrektorzy zakładów karnych sami decydowali o tym, czy jakaś kara była orzeczona słusznie, czy nie - przekonuje.

Czy umorzenie sprawy przez sąd drugiej instancji byłoby szkodliwe dla wymiaru sprawiedliwości? - Tak. Bo byłby to przekaz, że urzędnicy państwowi mogą podważać prawomocne postanowienia i wchodzić w rolę sądów. Dyrektor zapomniał, że nie był w tej sprawie sędzią. I nie wziął pod uwagę, że to on mógł się mylić. A co jeśli następnym razem do takiej pomyłki dojdzie? - odpowiada Chojniak.

Autor: Łukasz Orłowski\\plw / Źródło: tvn24.pl