Sto lat temu odbyły się pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego

Historycy przypominają, że choć odzyskanie niepodległości przez Polskę jest kojarzone z 11 listopada 1918 roku, to formowanie się państwa polskiego było bardziej skomplikowane i nie może być sprowadzane do tej jednej daty. W latach 1919-21 ważyła się sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego.

Perspektywa związanej z autonomią podmiotowości miała zachęcić Górnoślązaków do głosowania za Polską w plebiscycie, który - przygotowany zgodnie z traktatem wersalskim - odbył się w marcu 1921 roku.

Część Górnego Śląska, która została objęta przez Polskę w wyniku plebiscytu i III powstania śląskiego z 1921 roku, faktycznie została przejęta przez polską administrację w czerwcu 1922 roku. Wydarzenie to wieńczyło kilkuletni okres zmagań dyplomatycznych i militarnych o sporny region, w których stronami była odrodzona Polska i pokonane w wojnie światowej Niemcy.

Autonomia Województwa Śląskiego została ustanowiona na mocy ustawy konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego pod nazwą Statut Organiczny Województwa Śląskiego z 15 lipca 1920 roku. Była to pierwsza w II Rzeczypospolitej ustawa konstytucyjna, uchwalona jeszcze przed konstytucją dla całej Polski.

Statut Organiczny był odpowiedzią na ustawę pruskiego landtagu dotyczącą poszerzenia samorządu prowincjonalnego. Pomysł uruchomienia podobnej ścieżki prawnej miał podsunąć przywódca III powstania śląskiego Wojciech Korfanty. Akt prawny nadawał województwu szeroką autonomię w wielu dziedzinach życia. Na jego mocy powołano regionalny parlament - Sejm Śląski, uchwalający własny budżet. Do Skarbu Śląskiego wpływała większa część pobieranych w regionie podatków.

Statut zawierał 45 artykułów. Podczas prac nad nimi dążono do zachowania równowagi między samorządnością regionu a zwierzchnictwem władzy państwowej. Przykładem był minirząd, Śląska Rada Wojewódzka, w której skład wchodziło dwóch przedstawicieli rządu państwowego - wojewoda i wicewojewoda - oraz pięciu członków corocznie wybieranych przez Sejm Śląski.

Sejm Śląski pochodził natomiast z wyborów powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych i stosunkowych (czyli proporcjonalnych), które formalnie miały być ogłaszane co pięć lat. W rzeczywistości długość kolejnych kadencji mocno różniła się od siebie.

Sejm Śląski miał władzę legislacyjną w zakresie szkolnictwa, policji, wód, organizacji administracji wojewódzkiej i samorządu. Poza jego kompetencjami leżały sprawy wojskowe i polityka zagraniczna. Dysponował uprawnieniami kontrolnymi - służyły temu interpelacje poselskie - oraz elekcyjnymi (wybór członków Śląskiej Rady Wojewódzkiej).

Najważniejszym zadaniem Sejmu Śląskiego było tworzenie ustaw. Mógł on kształtować stan prawny zarówno w kwestiach rzutujących na codzienną egzystencję mieszkańców województwa śląskiego (na przykład sprawy języka urzędowego, szkolnictwa, życia religijnego), jak i czysto technicznych, niewywołujących istotnego rezonansu społecznego (na przykład polowania, zwalczanie żebractwa).

Kwestia tego, czy ustawodawstwo śląskie powinno być niezależne od władz centralnych, czy też w jakiś sposób powinno im podlegać, budziła spory. Ostatecznie marszałek wysyłał ustawy wojewodzie, który zarządzał ich ogłoszenie w Dzienniku ustaw śląskich. W całym okresie działania Sejm Śląski uchwalił około 500 ustaw.

Jak przypomina w sobotnim oświadczeniu Ruch Autonomii Śląska (RAŚ), po zamachu stanu przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w 1926 roku rola Sejmu Śląskiego została znacząco ograniczona, a kres jego istnieniu położył dekret komunistycznej Krajowej Rady Narodowej z 1945 roku. Na mocy dekretu władze przywłaszczyły też majątek Skarbu Śląskiego, powstały z podatków mieszkańców województwa.

Sejm Śląski zebrał się na inauguracyjne posiedzenie 10 października 1922 roku. Siedzibą Sejmu Śląskiego był monumentalny gmach, który do dziś należy do wizytówek Katowic. Powstał w latach 1925-29. Klasycystyczny budynek składa się z czterech głównych skrzydeł, wewnątrz mieści się półkolista sala Sejmu Śląskiego, na której wzorowana jest sala posiedzeń plenarnych Sejmu w Warszawie.

Należący dziś do Skarbu Państwa Gmach Sejmu Śląskiego jest siedzibą wojewody, marszałka województwa śląskiego oraz regionalnego sejmiku samorządowego. Wejście do sali Sejmu Śląskiego prowadzi przez westybul - pomieszczenie o wysokości trzech pięter, przypominające renesansowy dziedziniec z krużgankami. Sąsiadują z nim używane także obecnie przy ważnych wydarzeniach sale - marmurowa, błękitna i złota.

Pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego wygrał Blok Narodowy, obejmujący partie Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Zdobył on około jednej trzeciej głosów i 18 mandatów poselskich.

Na drugim miejscu uplasował się PPS z 17 procentami głosów, które przełożyły się na osiem mandatów. Siedem miejsc zdobyła Narodowa Partia Robotnicza, 14 – partie niemieckie (Deutsche Partei, Katolische Volkspartei i socjaliści). W sejmie zasiadł również jeden poseł PSL "Piast”.