Stanowisko prokuratora generalnego zostanie połączone z funkcją ministra sprawiedliwości. Każdy prokurator, niezależnie od funkcji, ma prowadzić śledztwa i bronić spraw w sądzie. Prokuratorzy wojskowi będą ścigać także zwykłych przestępców, a nie tylko tych w mundurach. Do najcięższych przestępstw zostaną powołane osobne wydziały, koordynowane centralnie. Takie są najważniejsze nowości w projekcie ustawy o prokuraturze ministra Zbigniewa Ziobry.
Obecnie prokuratura kierowana przez Andrzeja Seremeta jest formalnie niezależna od rządu. Prokurator generalny nie ma wpływu na budżet, nie ma inicjatywy ustawodawczej i nawet samodzielnie nie może napisać regulaminu pracy w prokuraturach.
W marcu kończy się jego kadencja. Jeżeli Sejm szybko przyjmie projekt projekt ustawy o prokuraturze autorstwa PiS, który trafił już do Sejmu, a prezydent go podpisze, to Seremet będzie pierwszym i najwyraźniej ostatnim niezależnym prokuratorem generalnym.
Co w pracy prokuratury zmienia flagowy projekt Ziobry? Wyjaśniamy w punktach.
1. Połączenie urzędu ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego
To powrót do sytuacji sprzed wiosny 2010 roku (wtedy rozdzielono obie funkcje i powołano niezależną prokuraturę). Prokurator generalny będzie mógł wydawać zarządzenia i wytyczne wszystkim prokuratorom. Oznacza to powrót do koncepcji silnego szefa prokuratury. Równie duże kompetencje będzie miał pierwszy zastępca prokuratora generalnego, czyli prokurator krajowy.
- Dla prokuratora prowadzącego sprawę bez większego znaczenia jest fakt, kto stoi na czele prokuratury. Znaczenie mają natomiast indywidualne gwarancje niezależności w postaci zakazu odbierania śledztw i przenoszenia ich do innych jednostek. Takie przypadki miały miejsce w ostatnich latach, żeby wskazać tylko sprawę pozwolenia na broń byłego ministra sprawiedliwości Cezarego Grabarczyka – komentuje prokurator Jacek Skała ze Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników Prokuratury RP.
2. Każdy prokurator będzie zobowiązany do prowadzenia śledztw lub bronienia spraw w sądzie
Jest to ustawowy obowiązek. Może być on ograniczony tylko w wypadku niektórych prokuratorów pełniących funkcje kierownicze, gdy mają zbyt wiele obowiązków wynikających ze sprawowanej funkcji. Obecnie zbyt wielu prokuratorów zajmuje się nadzorowaniem innych, oceną pracy prokuratorów.
– Prokurator będzie przede wszystkim wykonywać podstawowe zadania, czyli prowadzenie śledztw i bronienie ich w sądzie. Ustawa spowoduje lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich prokuratury do zajęcia się tym, do czego prokuratura jest powołana, a nie ocenami, wizytacjami, kontrolami – przekonuje Małgorzata Bednarek z Niezależnego Stowarzyszenia Prokuratorów „Ad Vocem”.
3. Zlikwidowana zostanie odrębna prokuratura wojskowa
Prokuratorzy w żołnierskich mundurach wejdą w skład wydziałów i działów wojskowych, działających w strukturze prokuratury powszechnej. Istotą tej zmiany jest to, że wreszcie prokuratorzy wojskowi nie będą tylko prowadzić spraw wojskowych. Będą także ścigać zwykłych przestępców, czyli będą prowadzić także takie same śledztwa jak cywilni prokuratorzy. Poza tym prokuratorscy cywile także będą mogli pracować w wydziałach wojskowych.
4. W miejsce obecnej Prokuratury Generalnej powstanie Prokuratura Krajowa
Ta instytucja będzie bezpośrednio podległa prokuratorowi generalnemu. Będzie nią kierować jego pierwszy zastępca – prokurator krajowy. To także powrót do rozwiązań sprzed 2010 roku. Nowością zaś jest to, że w Prokuraturze Krajowej będą prowadzone specjalne śledztwa "o obszernym materiale dowodowym, a także zawiłe pod względem faktycznym lub prawnym". Zajmować się nimi będą powoływane do każdej z takich spraw specjalne zespoły prokuratorskie.
To nie wszystko. W skład Prokuratury Krajowej włączone zostaną obecne wydziały ds. przestępczości zorganizowanej i korupcji, które działają teraz w ramach Prokuratur Apelacyjnych. Te zaś zostaną zlikwidowane, a w ich miejsce powołane zostaną prokuratury regionalne. Przy nich będą działać Wydziały Zamiejscowe Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji i będą podlegać Prokuraturze Krajowej. Prokuratury regionalne mają być nastawione na ściganie przestępstw, ograniczeniu mają ulec wydziały nadzorujące pracę prokuratorów.
Projekt przewiduje, że zachowana zostanie struktura prokuratur okręgowych i rejonowych (będą hierarchicznie podlegać prokuraturom regionalnym).
5. Jawne postępowania dyscyplinarne
Projekt przewiduje od dawna postulowaną jawność postępowań dyscyplinarnych wobec prokuratorów. Do tej pory sprawy prokuratorów prowadzone w sądach dyscyplinarnych odbywały się z wyłączeniem jawności. Istotna jest jeszcze jedna zmiana. – Do tej pory bez zgody swojego przełożonego rzecznik dyscyplinarny nie mógł samodzielnie zakończyć postępowania wyjaśniającego, teraz będzie miał pozycję niezależną, aczkolwiek podlegającą kontroli odwoławczej – podkreśla prokurator Bednarek.
6. Jawne oświadczenia majątkowe
Oświadczenia majątkowe prokuratorów będą jawne. Według projektu Ziobry prokuratorzy w oświadczeniach będą musieli podać "informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o nabytym przez tę osobę albo jej małżonka od Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, ich związku, państwowej lub samorządowej osoby prawnej mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu”. Utajnione zostaną oświadczenia majątkowe tylko tych prokuratorów, którym np. może grozić niebezpieczeństwo ze strony ściganych przestępców.
7. Koniec z konkursami
Projekt Ziobry likwiduje konkursy na wyższe stanowiska w prokuraturze. Dotychczas zdarzało się, że konkurs na etat w prokuraturze wyżej stojącej w hierarchii (wiązało się to z wyższymi zarobkami, prestiżem) wygrywały osoby, które nigdy nie prowadziły śledztw, a przegrywali doświadczeni oskarżyciele. Teraz to szefowie będą sobie dobierać podwładnych. - Konkursy były jedną z większych patologii pod rządami dotychczasowej ustawy. Była to klasyczna sztuka dla sztuki, absorbująca mnóstwo czasu i energii całych rzesz prokuratorów ocenianych i oceniających po to, aby na końcu prawie w 100 procentach przypadków konkurs wygrywał kandydat „rekomendowany” przez swojego szefa – komentuje prokurator Skała.
8. Polecenia wydawane na piśmie
Nowe przepisy o prokuraturze przewidują też powrót do wydawania poleceń na piśmie. Od 2010 roku obowiązywała zasada, że gdy szef prokuratury nie zgadzał się z decyzją prokuratora prowadzącego śledztwo, mógł odebrać mu sprawę i samemu podpisać się pod decyzją (np. ogłoszenia zarzutów, umorzenia itp.).
Zgodnie z wcześniej obowiązującymi przepisami przełożony prokuratora mógł wydać mu pisemne polecenie podjęcia decyzji, którą on – jako szef – uznaje za właściwą. Nowy projekt wraca do tego rozwiązania i stanowi, że polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony ma wydawać pisemnie, a na żądanie prokuratora - wraz z uzasadnieniem. Prokurator ma obowiązek wykonać polecenie przełożonego.
– Moje doświadczenia i wielu moich kolegów, którzy pracowali pod rządami obu rozwiązań wskazują, że te rozwiązania są martwe. Pod rządami jednych i drugich regulacji prokuratorzy, którzy prowadzili sprawy wbrew oczekiwaniom przełożonych, po prostu na drugi dzień ich nie prowadzili - komentuje Skała.
Autor: Maciej Duda, dziennikarz śledczy tvn24.pl (m.duda2@tvn.pl) / Źródło: tvn24.pl
Źródło zdjęcia głównego: tvn24