Co trzeci Polak nie rozumie urzędowych pism. "Bo nie płacą mi za to, żeby było zrozumiale"

Według wyliczeń biura Rzecznika Praw Obywatelskich co trzecia skarga na działanie władz, która została wysłana na podstawie treści urzędowego pisma, wynika nie z rzeczywistej krzywdy obywatela, ale z niezrozumienia języka, jakim został napisany dokument. - Problem trudności w odbiorze urzędowych pism nie jest problemem nowym, ale w ostatnich latach coraz bardziej się on pogłębia - twierdzą językoznawcy, z którymi rozmawialiśmy. Najlepszym tego przykładem są strony internetowe urzędów i ministerstw.

To właśnie je wzięła pod lupę Rada Języka Polskiego, która przygotowała raport ze stanu ochrony języka polskiego. Jego konkluzje są bardzo pesymistyczne. Rada wskazała, że urzędnicze błędy oraz nieprzystępność treści zawartych na tych stronach mogą powodować "społeczne wykluczenie" części obywateli. I chociaż Sejm w ostatnich dniach przyjął sprawozdanie Rady a posłowie uderzyli się w piersi, to nadal nie ma żadnych konkretnych pomysłów i rozwiązań, jak poradzić sobie z tym problemem.

- Nasz raport obejmował lata 2010-2011, ale dzisiaj sytuacja jest taka sama - teksty urzędników nadal są niekomunikatywne. Nie adresuje się ich do "zwykłych obywateli" - podkreśla dr Katarzyna Kłosińska, językoznawca i sekretarz Rady.

Zdania kreślone przez urzędników są za długie, pełno w nich rzeczowników, a mało czasowników, autorzy "nie umieją bądź nie chcą, albo się boją pisać językiem prostym". Lubią natomiast słowa "modne", żargon i zapożyczenia z języków obcych - brukselizmy. Jako przykład dr Kłosińska podaje tak częste w ustach polityków określenie "mapa drogowa". - To dokładne tłumaczenie sformułowania "road map", które oznacza po prostu "harmonogram", "plan". Takich przykładów jest niestety coraz więcej - wskazuje.

Za jednego z liderów tworzenia tekstów hermetycznych, trudnych w odbiorze i niezrozumiałych może być uznawany zdaniem językoznawców Narodowy Fundusz Zdrowia. W swoim raporcie Rada wskazała na zamiłowanie tamtejszych urzędników do bardzo długich zdań, które często liczyły więcej niż 50 słów. Kolejny problem dotyczył tego, że informacje kierowane do pacjentów "wyraziście upodobniały się do tekstów prawnych".

"Wymienione cechy stylowe stanowią pośrednią - i negatywną - odpowiedź na pytanie, czy badane teksty mogą być zrozumiałe i interesujące dla przeciętnego użytkownika języka. Co istotne: porównanie komunikatów kierowanych do pacjentów z tymi, które zostały stworzone z myślą o świadczeniodawcach czy osobach wykonujących zawody medyczne wskazuje, iż teksty te nie różnią się warstwą stylistyczno-językową" - zauważyli językoznawcy.

Przez ostatnie dwa lata NFZ nie zmienił kierunku. Jedno ze zdań informacji prasowej sprzed kilkunastu dni zawiera 33 słowa. Komunikat Departamentu Gospodarki Lekami z 28 maja: tylko jedno zdanie, ale za to ponad 80 słów.

Wydawać by się mogło, że jednym z resortów, którego urzędnicy szczególnie dbają o język, jest ministerstwo kultury i dziedzictwa narodowego. Ale w raporcie Rady to właśnie jemu językoznawcy poświęcają szczególnie dużo miejsca. Wskazują między innymi, że komunikatywność utrudnia w tym przypadku nie tylko pisanie językiem urzędowym informacji o bieżących wydarzeniach, ale liczne zapożyczenia z języka angielskiego.

Szczególnie ulubione słowa: "implementacja" i "implementować". Przykład: "Implementacja dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. W dniu 4 kwietnia 2011 r. Prezydent RP podpisał ustawę. Ustawa w odniesieniu do tzw. usług linearnych w pełni implementuje zapisy Dyrektywy 2010/13/UE o audiowizualnych usługach medialnych do polskiego porządku prawnego". Kolejne ulubione zapożyczenie: "katalizować" - "rolą Prezydencji jest katalizowanie procesu dochodzenia do kompromisu". Błędy gramatyczne? Sporo. Przykłady: "Jako Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego cieszy mnie inicjatywa powołania (...)", "Telefony na centralę", "wnioski na refundację", "za wyjątkiem" czegoś - to błędy powszednie.

- Zauważamy problemy, o których mowa. Znamy konkluzje tego raportu. Zdajemy sobie sprawę, że w tekstach - szczególnie tych dotyczących zagadnień prawnych - pojawiać się mogą zwroty, które są dla czytelników trudne, czasami niezrozumiałe. Ale staramy się to naprawiać - zapewnia rzecznik ministerstwa Maciej Babczyński.

Jak? Urzędnicy resortu instruują się nawzajem, mają też "okólnik z najczęściej pojawiającymi się błędami". Ale rzecznik przyznaje, że trudno mu "odpowiadać za wszystko". W praktyce jest więc tak, jak w większości innych ministerstw. Departamenty komunikacji nie panują nad tym, co wpada na stronę internetową, większości tekstów ich pracownicy nawet nie widzą. A jeśli by zobaczyli, to pewnie i tak nie byliby w stanie zbyt wiele poprawić, bo brakuje im wiedzy. Informacje opracowywane są w poszczególnych departamentach. Zagadnienie legislacyjne? Departament legislacji. Fundusze europejskie? Departament funduszy. I tak dalej.

- To właśnie z tego bierze się większość problemów. Ja jestem prawnikiem. Nikt nie płaci mi za to, aby tekst, nad którym pracuję, był zrozumiały, ale poprawny merytorycznie. To, że pisze go tak, jakbym pisał dla kolegi prawnika, wychodzi trochę przez przypadek i "naturalnie" - przyznaje w rozmowie z nami jeden z ministerialnych urzędników działu prawnego (chce pozostać anonimowy). - Za napisanie czegoś nie po polsku nikt nie wyrzuci mnie z pracy. Po telefonie od przełożonego z informacją, że napisałem artykuł "jak powieściopisarz", bałem się - dodaje inny urzędnik z kilkuletnim stażem na stanowisku.

Prof. Radosław Pawelec, językoznawca UW, który zajmuje się między innymi problematyką języka urzędowego, mówi wprost: - To jeden z największych problemów: urzędnik, ze względu na własne bezpieczeństwo, woli przekleić tekst oryginalny, niż nazywać coś samemu. Nie ma takiego przymusu, by być zrozumiałym. Nikt go z tego nie rozliczy.

Językoznawca nie podziela argumentu, że informacja o charakterze prawnym "z natury musi być trudna do przyswojenia komuś, kto nie jest prawnikiem". - Taki tekst musi być jednoznaczny pod względem prawnym. Ale może być wzbogacony o wyjaśnienie - nawet w formie obrazkowej - co dany obywatel powinien zrobić - tłumaczy.

- Nie trzeba pisać, że "z przepisu tego wynika możliwość żądania od każdego wstrzymania się od działania". Prościej byłoby: "Z przepisu tego wynika, że od każdego można żądać, by się wstrzymał od działania". Zamiast ciągów rzeczownikowych można użyć struktury z czasownikiem.

Wtedy taki tekst staje się o wiele łatwiejszy w odbiorze. Rzeczowniki czynią tekst bardziej abstrakcyjnym, często dochodzi wtedy do dwuznaczności - dodaje dr Kłosińska.

Według sekretarza Rady Języka Polskiego, rozwiązywanie problemów języka urzędowego należy zacząć od "źródła". - Wielu tekstów nie da się zrozumieć, bo ich autorów nikt nie nauczył "pisania użytkowego" w szkole. Dzisiaj często zdarza się tak, że nawet studenci mają problemy ze zbudowaniem zwykłej wypowiedzi - podkreśla.

Rok temu z inicjatywy Rady Języka Polskiego, Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego i biura Rzecznika Praw Obywatelskich ruszyła kampania społeczna "Język urzędowy przyjazny obywatelom". Na razie jej efekty są skromne. - Będziemy jednak dążyć do tego, by ten język przybliżać obywatelom. Ale do tego potrzeba także chęci samych urzędników - podkreśla dr Kłosińska.

Bardziej optymistyczny jest prof. Pawelec. - Myślę, że w ciągu kilkunastu lat ta sytuacja się poprawi. Zauważam ze strony urzędników taką chęć. Ważne, że w ogóle rozmawiamy o tym problemie. 10 lat temu nikt mnie o to nie pytał.

Autor: Łukasz Orłowski/ ola/k / Źródło: tvn24.pl