Populizm – na czym polega? Kogo można nazwać populistą?

● Populizm polega na idealizowaniu ludu i odwoływaniu się do jego mądrości. ● Życiowej mądrości ludu populizm przeciwstawia skorumpowane elity, które dbają jedynie o własny interes. ● Narzędziem wykorzystywanym przez populistów jest demagogia, czyli odwoływanie się do ludzkich nadziei i emocji oraz składanie obietnic bez pokrycia. ● Populizm jest w nauce najczęściej oceniany negatywnie jako wypaczenie demokracji.

Słowo "populizm" pochodzi od łacińskiego słowa „populus”, czyli lud. Populizm w największym uproszczeniu polega na odwoływaniu się do woli ludu, deklarowaniu, że się reprezentuje lud i jego postulaty. Populizm jednocześnie przeciwstawia wolę ludu woli elit. Podczas gdy lud jest idealizowany, to elity są przedstawiane jako skorumpowane i dbające jedynie o własne interesy.

Populizm nie posiada jednej, obowiązującej definicji, jego definicje najczęściej są jednak do siebie zbliżone. Według słownika PWN populizm to tendencja społeczna i polityczna „charakteryzująca się wiarą w mądrość i uczciwość prostego człowieka, niechęcią do wykształconych elit, specjalistów, ekspertów, przywiązaniem do prostych wyjaśnień i rozwiązań oraz roszczeniowym stosunkiem do państwa i wyższych warstw społecznych”.  

O populizmie najczęściej mówi się w kontekście polityki. W potocznym rozumieniu populizmem nazywa się takich polityków i ugrupowania polityczne, które dążą do zdobycia władzy poprzez schlebianie oczekiwaniom społecznym, odwoływanie się do najprostszych emocji oraz składanie obietnic bez pokrycia. 

Populiści odwołują się do stereotypów, mitów społecznych, istniejących uprzedzeń rasowych czy etnicznych. Prezentują założenie, że lud stanowi jednorodny i zgodny w swoich przekonaniach byt, który jednak dotąd był manipulowany przez skorumpowane elity. Populiści tworzą podział na „my”, czyli zwykli ludzie, i „oni”, czyli wrogowie ludu - elity, które na ludzie i jego potrzebach żerują. 

Populiści obserwują nastroje społeczne, bieżące problemy i oczekiwania, aby z premedytacją wykorzystywać je do zdobywania popularności. Zarazem jednak populizm tym różni się od innych podejść politycznych, że popularność tę stara się zdobyć oferowaniem jedynie chwytliwych haseł, a nie realnych, często trudnych lub skomplikowanych rozwiązań istniejących problemów. 

Populizm może głosić bardzo różne ideały: może powoływać się na bycie zarówno ugrupowaniem lewicowym, skupiając się na kwestiach socjalnych, jak i prawicowym, skupiając się na kwestiach tożsamości kulturowej czy narodowej. Populizm może również odżegnywać się od wszelkich idei i doktryn, prezentując się jako coś ponad nie. 

Zarazem jednak populiści na całym świecie są do siebie bardzo podobni i stosują te same techniki. 

Skupiają się oni na składaniu uniwersalnych, zawsze popularnych obietnic, nie dbając o ich późniejsze spełnianie. Najczęstsze populistyczne hasła to m.in. obniżanie podatków, podnoszenie pensji czy emerytur, obiecywanie kolejnych, darmowych świadczeń, usprawnienie ochrony zdrowia. 

Z takimi hasłami zgadza się każdy, populiści nie oferują jednak poważnych recept na to, w jaki sposób hasła te zrealizować. Populiści pomijają fakty takie jak to, że budżet państwa składa się z pieniędzy podatników, nie jest więc możliwe jednoczesne zmniejszanie podatków i zwiększanie wydatków z tego budżetu.

Populizm jest pojęciem zbliżonym do demagogii, a niektóre działania mogą być określane jednocześnie jako populistyczne i demagogiczne. Demagogia jest działaniem polegającym na wpływaniu na opinię publiczną poprzez składanie popularnych i atrakcyjnych obietnic bez względu na szanse ich realizacji, schlebianie wyborcom, żerowanie na ludzkich nadziejach i emocjach. 

Demagogia jest zestawem narzędzi wykorzystywanym przez populistów do osiągnięcia swoich celów. To umiejętność wyczuwania nastrojów społecznych i wywierania zamierzonego wpływu na ludzi zdobywając w ten sposób ich poparcie. Dobrymi demagogami są osoby obdarzone dużą charyzmą, potrafiące porywać tłumy i zjednywać sobie poparcie bez względu na to, czy mają rację.

Populizm jest więc pojęciem szerszym od demagogii, całym zjawiskiem politycznym, ukierunkowanym na zdobycie władzy. 

Populizm jest nieodłącznym zjawiskiem w demokracji, wynikającym m.in. z wolności głoszenia własnych poglądów oraz prawa wybierania swoich przywódców wolą większości wyborców.

Jednocześnie jednak populizm oceniany jest w nauce najczęściej negatywnie jako zagrożenie dla demokracji. Zagrożeniem niesionym przez populizm jest przedstawianie uproszczonej wizji rzeczywistości i zabieganie o popularność tylko po to, by w najprostszy sposób zdobyć władzę. Mało który populista gotowy jest jednak do późniejszego sprawowania zdobytej władzy i realizacji złożonych obietnic, często całkowicie nierealnych.

Populizm określany bywa jako wypaczenie demokracji, ponieważ wykorzystuje ją do obiecywania oddania całej władzy w ręce ludu podważając przy tym znaczenie wykształcenia, kompetencji czy doświadczenia. To głos ludu ma mieć zawsze rację, jego mądrość życiowa przynosić rozwiązanie każdego problemu, a jeżeli ktoś się z tym nie zgadza, to staje się wrogiem.

Bibliografia: Maria Marczewska -Rytko, Populizm. Teoria i praktyka polityczna, Lublin 1995 r.; Joanna Cichecka, Populizm – niejednoznaczny fenomen. Zestawienie perspektyw teoretycznych, Politeja 4(55)/2018; Encyklopedia PWN https://encyklopedia.pwn.pl/