Obywatelstwo za inwestycje. Decyzja TSUE

Malta znowelizowała w lipcu 2020 r. swoją ustawę o obywatelstwie, wprowadzając do niej zapisy o programie obywatelstwa dla inwestorów. Dawały one zagranicznym przedsiębiorcom możliwość ubiegania się o nadanie im obywatelstwa Malty - a tym samym obywatelstwa unijnego - za "wyjątkowe zasługi w związku z inwestycjami bezpośrednimi".

Innymi słowy cudzoziemcy mogli otrzymać obywatelstwo maltańskie, jeśli zainwestowali w tym kraju odpowiednią ilość pieniędzy.

Skargę na Maltę w tej sprawie złożyła Komisja Europejska, która uznała, że przyjęty przez Maltę system jest sprzeczny z zapisami traktatowymi, dotyczącymi obywatelstwa Unii i zasad lojalnej współpracy.

Jak zauważyła KE, obywatelstwo przyznawane jest w tym przypadku osobom nieposiadającym rzeczywistego związku z Maltą, lecz wyłącznie w zamian za poczynione przez nie wcześniej płatności i inwestycje.

Trybunał przyznał rację KE i orzekł, że Malta naruszyła prawo Wspólnoty, ponieważ ustanowiła i wdrożyła program obywatelstwa dla inwestorów, przypominający transakcję sprzedaży obywatelstwa państwa członkowskiego, a co za tym idzie - statusu obywatela Unii.

TSUE przyznał, że nadawanie i odbieranie obywatelstwa należy, co prawda, do kompetencji państw członkowskich, ale muszą one postępować z poszanowaniem prawa Unii Europejskiej, czego w tej sytuacji zabrakło.

Trybunał zaznaczył, że nabywanie obywatelstwa UE nie może odbywać się w rezultacie procedury handlowej.

"Więź obywatelstwa z państwem członkowskim opiera się na szczególnym stosunku solidarności, lojalności oraz wzajemności praw i obowiązków między państwem a jego obywatelami. Gdy państwo członkowskie przyznaje swoje obywatelstwo – a zatem także obywatelstwo Unii – bezpośrednio w zamian za wcześniej określone inwestycje lub płatności w drodze procedury transakcyjnej, w sposób oczywisty te zasady narusza" - orzekł TSUE.

Trybunał przypomniał też, że obywatelstwo europejskie gwarantuje swobodę przemieszczania się po terytorium Wspólnoty, a ta swoboda opiera się na dwóch podstawowych zasadach traktatowych: wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi i wzajemnego uznawania decyzji podejmowanych przez dany kraj członkowski. Tymczasem "komercjalizacja" statusu obywatela godzi zarówno w zasadę lojalnej współpracy jak też zagraża wzajemnemu zaufaniu między krajami UE.

TSUE orzekł zatem, że państwo członkowskie nie może nadać swojego obywatelstwa – i faktycznie obywatelstwa europejskiego – w zamian za pieniądze i inwestycje, ponieważ w ten sposób sprowadza nabywanie obywatelstwa do zwykłej transakcji handlowej.

Decyzję TSUE skomentował rzecznik KE Markus Lammert, który poinformował, że Malta musi teraz wykonać wyrok Trybunału. Podkreślił również, że - z punktu widzenia Komisji - systemy obywatelstwa dla inwestorów naruszają prawo UE i jako takie powinny zostać zniesione przez wszystkie państwa członkowskie. - Obywatelstwa UE nie są na sprzedaż - ocenił rzecznik.

Lammert dodał, że Malta była ostatnim państwem członkowskim posiadającym tego typu schemat przyznawania obywatelstwa. Wcześniej podobne programy obowiązywały na Cyprze i w Bułgarii. Wobec pierwszego z tych państw KE także wszczęła postępowanie dotyczące naruszenia zobowiązań państwa członkowskiego, ale w międzyczasie Cypr wstrzymał program, a od listopada 2020 r. przestał przyjmować wnioski i aktualnie przeprowadza ocenę przypadków nadania obywatelstwa. Bułgaria wycofała się z programu w kwietniu 2022 r.

Lammert przypomniał, że krótko po pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę, rozpoczętej w lutym 2022 r., KE wydała też rekomendacje dla państw członkowskich, wzywając je do natychmiastowego zawieszenia wszelkich funkcjonujących w nich systemów inwestorskich - tak, aby wyeliminować ryzyko przyznawania obywatelstwa lub prawa do pobytu w zamian za inwestycje.

- Tego typu systemy stwarzają ryzyko dla bezpieczeństwa Wspólnoty, są korupcjogenne, mogą wiązać się z praniem brudnych pieniędzy i ułatwiać uchylanie się od opodatkowania - zauważył rzecznik.