Dodatkowe kompetencje I prezesa, zmiany w wyborze prezesów izb. Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE W TVN24 GO

Projekt takiej nowelizacji został przygotowany przez prezydenta Andrzeja Dudę. Nowelizację Sejm uchwalił pod koniec lutego. Pierwotnie proponowano w tym projekcie, by termin na wnoszenie przez Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich skarg nadzwyczajnych od dawnych orzeczeń zapadłych po 1997 roku został przedłużony o dwa lata. Zgodnie jednak z wprowadzoną przez Senat poprawką, którą we wtorek zaakceptował Sejm, ostatecznie termin na wnoszenie takich skarg został wydłużony o trzy lata – co oznacza, że upłynie on 3 kwietnia 2024 roku.

O podpisaniu przez prezydenta tej nowelizacji poinformowano w czwartek przed południem. Zmiana dotycząca skarg nadzwyczajnych wejdzie w życie dzień po jej ogłoszeniu, czyli w piątek 2 kwietnia.

W nowelizacji znalazły się też między innymi zapisy dotyczące procedury wyboru prezesów poszczególnych izb Sądu Najwyższego. Według tych zapisów, jeśli wybór prezesa izby nie zostałby dokonany za pierwszym razem, na kolejnym posiedzeniu byłaby wymagana obecność co najmniej połowy członków zgromadzenia izby, a na jeszcze kolejnym – jednej trzeciej członków. Jednocześnie - jeśli kandydaci na prezesa SN nie zostaliby wybrani zgodnie z zasadami ustawowymi - miałaby się pojawić możliwość tymczasowego powierzenia wykonywania obowiązków prezesa izby SN sędziemu wskazanemu przez prezydenta.

Ponadto zgodnie z nowelą pierwszy prezes Sądu Najwyższego miałby także wykonywać obowiązki związane z wyznaczaniem składów orzekających oraz określeniem kolejności rozpoznawania spraw w przypadku zagadnień prawnych skierowanych między innymi przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka.

Zapisy nieodnoszące się do skarg nadzwyczajnych budzą krytykę opozycji. Na marcowym posiedzeniu Senat wprowadził poprawki, postulując między innymi wykreślenie wszystkich zapisów ustawy, które nie dotyczyły wnoszenia skarg nadzwyczajnych. Jak argumentowała wicemarszałek Senatu Gabriela Morawska-Stanecka (Lewica), ustawa wprowadza "fundamentalne zmiany", które pozwolą na "domknięcie systemu nadzoru nad sądownictwem w Polsce", zaś krytykowane zapisy mogą być niekonstytucyjne. Te poprawki Sejm odrzucił. Prezydencka minister Małgorzata Paprocka zapewniała, że "w ocenie Kancelarii Prezydenta ta ustawa jest jak najbardziej zgodna z konstytucją". Taką samą ocenę wyrażał resort sprawiedliwości.

Instytucja skargi nadzwyczajnej została wprowadzona ustawą o Sądzie Najwyższym. która weszła w życie w kwietniu 2018 roku. Skarga nadzwyczajna, jak ustalono przed trzema laty, może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu, jeżeli jest to konieczne "dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej". Ponadto skarga może być skierowana, jeśli orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka, i obywatela określone w konstytucji, narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym materiałem dowodowym.

Według podstawowego przepisu zawartego dotychczas w ustawie o SN, skargę nadzwyczajną wnosi się w terminie pięciu lat od uprawomocnienia się orzeczenia, a jeśli wcześniej od tego orzeczenia wniesiono kasację - w terminie roku od jej rozpoznania. Skargi takie - po rozpatrzeniu wniosków od obywateli - wnosić mogą Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, a także w zakresie swoich właściwości kilka innych podmiotów, na przykład Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Finansowy, prezes Prokuratorii Generalnej, prezes UOKiK lub Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.

Jednak w ustawie o Sądzie Najwyższym przewidziany został także przepis przejściowy, który dopuścił wnoszenie skarg nadzwyczajnych od orzeczeń z ponad 20 ostatnich lat, czyli od wejścia w życie konstytucji z 1997 roku. Skargę na podstawie tego przepisu może wnieść jedynie Prokurator Generalny lub RPO. Takie skargi można było wnosić w okresie trzech lat od wejścia w życie ustawy, czyli tylko do 3 kwietnia. Jednak jeszcze wiele wniosków o złożenie takich skarg czeka na rozpatrzenie w Prokuraturze Krajowej i w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.

Oprócz przedłużenia terminu na wnoszenie skarg nadzwyczajnych prezydencka nowelizacja wydłuża o rok - do końca 2022 roku - kadencję ławników SN. Rozwiązania zawarte w ustawie dotyczą ponadto między innymi uregulowania sposobu tworzenia, przetwarzania oraz archiwizowania bądź niszczenia akt sądowych w sprawach rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy oraz publikacji orzeczeń Sądu Najwyższego w Biuletynie Informacji Publicznej.

Poza przepisem o skargach nadzwyczajnych większość pozostałych przepisów ustawy wejdzie w życie po 14 dniach od ogłoszenia. Do wyjątków należą na przykład zapisy o przetwarzaniu akt, które mają wejść w życie po trzech miesiącach od dnia ogłoszenia.