Nie bał się przeszczepu, "trenował na zwłokach". Posłuchaj, jak prof. Religa opowiadał sam o sobie

W piątek do kin w całej Polsce wszedł film "Bogowie" Łukasza Palkowskiego z Tomaszem Kotem w roli głównej. Obraz Palkowskiego to opowieść o prof. Zbigniewie Relidze, który w 1985 roku przeprowadził pierwszą w Polsce udaną transplantację serca, otwierając zarazem program przeszczepów tego narządu.

Akcja filmu rozpoczyna się w latach 80., kiedy jako młody, ambitny lekarz Religa wraca ze stażu w USA i próbuje zastosować w Polsce to, czego tam się nauczył, jednak natyka się na opór ze strony starszych, doświadczonych kolegów. O pierwszym udanym przeszczepie, marzeniu o stworzeniu sztucznego serca, pracy, życiu, polityce, nałogach i chorobie rozmawiał ze Zbigniewem Religą socjolog i dziennikarz Jan Osiecki. Wydanie jego wywiadu - rzeki "Religa. Człowiek z sercem w dłoni" wznowiło właśnie wydawnictwo Prószyński i S-ka.

Historia spisana przez Osieckiego pomogła stworzyć scenariusz "Bogów". Napisał go Krzysztof Rak, zdobywając za niego we wrześniu nagrodę na 39. Festiwalu Filmowym w Gdyni.

- Gdy zapowiedziałem, że przygotowuję się do pierwszego w Polsce przeszczepu serca, wywołałem w środowisku pewien niepokój.
 Zadzwonił do mnie profesor Jan Nielubowicz - największa ówczesna sława w dziedzinie chirurgii - i prosił mnie, żebym tego nie robił - wspominał w rozmowie z Janem Osieckim Zbigniew Religa.

Jak tłumaczył, prof. Nielubowicz bał się, że dojdzie do jakiejś "wpadki", co spowoduje, że program transplantacji innych organów zostanie zastopowany. Głównym powodem była jednak etyka, wyjaśniał Religa.

- Tak naprawdę główny problem polegał na tym, że do przeszczepu trzeba było znaleźć serce pracujące idealnie. A wówczas w świadomości ludzi - i większości lekarzy - dopóki biło serce, człowiek żył - tłumaczył kardiochirurg. Jak dodał, choć pojęcie śmierci mózgowej istniało, to jednak nie było powszechnie akceptowane. - W związku z tym istniała bariera etyczna. Zadawałem sobie pytanie, czy osoba od której pobieram serce 'na pewno' nie żyje. W rzeczywistości było to pytanie, czy naprawdę powinienem to zrobić - wspominał.

Co ciekawe, prof. Religa nie bał się zaczynając operację przeszczepu serca, choć gdy pierwszy raz w życiu trzymał w ręku skalpel czuł strach. - Poważnie, przez cały czas towarzyszył mi straszny lęk, żeby nie zrobić pacjentowi krzywdy. Obawiałem się, że mi ręka zadrży i coś pójdzie nie tak. Oczywiście bez przerwy czuwał obok mnie chirurg, który podpowiadał, co zrobić., jak naciąć, gdzie założyć szew itp. Nie było żadnego zagrożenia dla chorego. A jednak czułem strach - wspominał swoje początki prof. Religa. Dlaczego więc nie bał się zaczynając operację przeszczepu? - Ponieważ trenowałem na zwłokach. A samą operację robiłem zgodnie z zasadami, które były opisane w przeczytanych przeze mnie książkach. Naprawdę wydaje mi się, że byłem dobrze przygotowany do tego zabiegu - ocenił w rozmowie z Osieckim profesor.

Do pierwszego udanego przeszczepu serca w Polsce doszło w 1985 roku w Zabrzu. Wcześniej transplantację serca w naszym kraju wykonał prof. Jan Moll w 1969 roku. Ale zabieg się nie udał - chory zmarł na operacyjnym stole.

- My, w 1985 roku w Zabrzu, rozpoczynaliśmy przygotowania po raz drugi, praktycznie od podstaw. Przyznam, że mniej bałem się samego zabiegu niż odbioru społecznego naszych działań. Nikt z nas nie umiał przewidzieć wyniku operacji, za to doskonale pamiętaliśmy niemal histeryczne reakcje mediów po tym pierwszym nieudanym przeszczepie. I baliśmy się, że wydarzy się coś podobnego, jeśli nam się nie uda - wspominał prof. Religa w wywiadzie z Osieckim. Jak mówił, przygotowania trwały "dość długo, ponieważ było mnóstwo kłopotów". - Na czele z tym, że jedyną osobą w klinice wykwalifikowaną do wykonania tej operacji byłem ja. Żaden z kolegów nie miał odpowiedniej wiedzy ani doświadczenia. Dla dziewięćdziesięciu pięciu procent zespołu kardiochirurgia była czymś zupełnie nowym - przyznał profesor.

Do przeszczepu jednak doszło. Jak wspominał profesor Religa, wszystko dzięki "kolegom ze Szpitala Wolskiego w Warszawie". - Oni wiedzieli, co planuję. Wspomniałem im, że poszukujemy dawcy. Największy problem stwarzało właśnie znalezienie dawcy z bijącym sercem. Kłopot był nie tyle techniczny – bo zmarły z pracującym sercem nie jest rzadkością – ile, jak już wspomniałem, etyczny. Akurat mieli kogoś takiego u siebie na oddziale. Trzeba było jednak podjąć decyzję, czy pacjent naprawdę może być dawcą - opowiadał prof. Religa.

Jak tłumaczył, lekarze z tamtego szpitala "nie chcieli go zgłosić oficjalnie". - Natychmiast pojechałem do Warszawy. Wykonałem tej osobie badania i stwierdziliśmy wspólnie z kolegami brak przepływu krwi przez mózg. To jednoznacznie dowodziło, że mózg nie żyje, więc i pacjent nie żyje. Trzeba było jeszcze zebrać komisję. A lekarze byli bardzo niechętni. Po prostu się obawiali tego, jak społeczeństwo i
inni lekarze ocenią ich decyzję. Mimo że stan, w jakim był dawca, nie pozostawiał lekarzom żadnych wątpliwości, długo czekaliśmy, żeby zdobyć zgodę komisji na pobranie organów. W końcu jednak wydała orzeczenie o śmierci - opowiadał profesor.

Jednak niewiele brakowało, by operacja przeszczepu w ogóle się nie odbyła. Wszystko z powodu braku... benzyny.

- Trzeba było przewieźć do Zabrza dawcę, podłączonego do urządzeń podtrzymujących życie. Wtedy nie było możliwości przetransportowania samego organu. Nie umieliśmy jeszcze tak zabezpieczyć serca, aby nadawało się do wszczepienia po tylu godzinach. Kierowca tak się spieszył z Zabrza, żeby zabrać dawcę, że aż zapomniał kartek na benzynę. A bez tego nie można było kupić paliwa - tłumaczył prof. Religa. Jak wspominał, benzyna skończyła się, kiedy wracali już z dawcą. - Załoga karetki niemal sterroryzowała kierownika stacji benzynowej. Nie wiem jakim cudem, ale udało im się wymusić zgodę na skorzystanie z jego służbowego telefonu. Dzwonili po "wszystkich świętych" z partii. I w końcu ktoś kazał temu człowiekowi sprzedać im benzynę bez kartek - opowiadał profesor.

W rozmowie z Janem Osieckim prof. Religa mówił też o tym, że porażki nigdy go nie zniechęcały. - Drugi pacjent, o którym myśleliśmy, ze będzie naszym wielkim sukcesem, bo przeżył ponad trzydzieści dni, zmarł z powodu złej immunosupresji. Stosując model angielski, nie wiedząc o tym, przesadziliśmy z dawkami cyklosporyny i pacjent dostał grzybicy. Wtedy zacząłem się wycofywać z tych końskich dawek leków immunosupresyjnych (osłabiających mechanizmy odpornościowe organizmu, by nie dopuścić do odrzucenia obcego organu - red.) - wspominał.

Jak tłumaczył, gdy wraz z zespołem doszli do wniosku, że powikłania które wystąpiły u drugiego pacjenta to wina niedziałania układu odpornościowego, stwierdzili że za wszelką cenę nie mogą dopuścić do powstania podobnych powikłań u kolejnych pacjentów. - A jedynym możliwym działaniem było zmniejszenie dawek cyklosporyny. Ustaliliśmy je na podstawie oceny klinicznej pacjentów. I tak wprowadziliśmy dawkę immunosupresji, która jest stosowana do dziś - wspominał profesor.

W wywiadzie-rzece z Janem Osieckim prof. Religa mówił także o swojej chorobie. - Na pewno wiem o tej chorobie więcej niż przeciętny człowiek. Może dlatego zareagowałem specyficznie. Umówiłem się z żoną na obiad w chińskiej restauracji. Powiedziałem, że mam guz płuca. Kiedy usłyszałem wyniki z ust profesora Tadeusza Orłowskiego i profesora Kazimierza Roszkowskiego, po prostu zapytałem: "No, to kiedy operacja?" - wspominał.

Jak dodał, jego matka miała nowotwór wątroby, w związku z czym był w grupie podwyższonego ryzyka. - Ojciec zmarł znacznie później, nagle, na serce. Zaburzenie rytmu. Piękna śmierć, bo chyba w ogóle nie cierpiał. Po prostu nagle stracił przytomność i koniec. Wolałbym mieć taką śmierć, chyba jednak umrę na nowotwór - powiedział profesor.

Autor: Klaudia Derebecka//kdj / Źródło: tvn24.pl