Jak założyć związek zawodowy? Kto może to zrobić i jakie warunki trzeba spełnić?

● Związek zawodowy jest dobrowolną organizacją, której celem jest obrona praw pracowników. ● Prawo do zrzeszania się w związku zawodowe ma każdy wykonujący pracę zarobkową, również zatrudniony na umowę cywilnoprawną oraz samozatrudniony. ● Związki mają prawo prowadzenia konsultacji z pracodawcą, kontroli przestrzegania prawa pracy i przepisów BHP, prawo do organizowania strajków zakładowych. ● Utworzenie związku zawodowego rodzi obowiązki po stronie pracodawcy.

Związek zawodowy to rodzaj organizacji społecznej zrzeszającej ludzi pracujących. Prawo do jego powołania wynika z ustawy o związkach zawodowych. Według zawartej tam definicji związek zawodowy jest „dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych”. 

Prawo tworzenia związków zawodowych i wstępowania do takich organizacji przysługuje każdej osobie wykonującej pracę zarobkową, zarówno pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę, jak i osobie wykonującej pracę zarobkową w oparciu o innego rodzaju umowę, m.in. zlecenie czy samozatrudnienie.

Ograniczone prawo związkowe posiadają też emeryci, renciści, wolontariusze, stażyści, a nawet osoby bezrobotne. Oznacza to, że osoby te zachowują członkostwo w związkach, do których zapisały się w czasie wykonywania pracy, oraz mają prawo do wstępowania do istniejących związków. Nie mogą jednak same związków zawodowych zakładać.

Związki zawodowe najczęściej zrzeszają pracowników według określonego klucza. Może to być związek zawodowy pracowników danego zawodu, danej gałęzi gospodarki lub pracowników danego regionu. 

Związki zawodowe zajmują się szeroko pojętą ochroną praw pracowniczych swoich członków. Regulacje dotyczące zasad ich działania wynikają nie tylko z ustawy o związkach zawodowych, ale też z kodeksu pracy. Organizacje te mają prawo m.in. prowadzić rokowania zbiorowe z pracodawcą, konsultować warunki pracy i płacy, a także kontrolować przestrzeganie prawa pracy i przepisów BHP. Związki mogą ponadto organizować strajki pracownicze i inne dopuszczalne prawem formy protestu.

Przedstawiciele związku muszą być informowani przez pracodawcę o wszystkich planach wobec należących do związku pracowników, takich jak zmiany warunków pracy czy plany zwolnień. Związek może próbować wówczas blokować niekorzystne w swojej opinii zmiany, a także informować o planach pracodawcy swoich członków. Dzięki temu członkowie związku zawodowego nie dowiedzą się np. o czekającym ich zwolnieniu z pracy dopiero z chwilą otrzymania wypowiedzenia umowy.

Ponadto związek zawodowy ma prawo objąć wybranych członków specjalną ochroną przed zwolnieniem z pracy. Ma to chronić związek zawodowy przed np. celowym zwalnianiem przez pracodawcę jego założycieli aby uniemożliwić kontynuowanie działalności związku. Szczególną ochroną objęci są m.in. członkowie zarządu związku.

Związki zawodowe są niezależne w swojej działalności zarówno od pracodawców, jak i od władz państwowych czy samorządowych. O utworzeniu związku zawodowego w danym zakładzie pracy nie trzeba nawet informować pracodawcy, nie trzeba również udostępniać mu list członków związku. 

Prawo tworzenia związków zawodowych wynika z konstytucyjnej wolności zrzeszania się. Aby utworzyć nowy związek należy:

– zebrać co najmniej 10 osób mających prawo do tworzenia związków zawodowych, – ogłosić uchwałę o utworzeniu nowego związku zawodowego, – uchwalić statut związku i wybrać jego komitet założycielski liczący od trzech do siedmiu osób, – zarejestrować nowy związek w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).

Rejestracja związku zawodowego w KRS jest bezpłatna, a z jej chwilą nowy związek nabywa osobowość prawną i może rozpocząć wykonywanie swoich zadań.

Jeżeli pracodawca zostanie poinformowany o istnieniu związku zawodowego, ma prawny obowiązek współdziałania z nim i honorowania przysługujących mu praw i przywilejów. 

U pracodawcy, u którego działa związek zawodowy, powstają również dodatkowe obowiązki, m.in.:

– udostępnienie związkowi zawodowemu pomieszczeń i urządzeń technicznych niezbędnych do prowadzenia jego działalności, – zwolnienie wskazanego pracownika z obowiązku świadczenia pracy na czas jego kadencji w zarządzie międzyzakładowej organizacji związkowej, – na wniosek związku zawodowego i za zgodą pracownika pobieranie z wynagrodzenia pracownika składki związkowej i przekazywanie jej na rachunek związku.

Uprawnienie do zrzeszania się w związkach zawodowych przysługuje także Policji, Straży Granicznej, Służbie Celno-Skarbowej, Służbie Więziennej, strażakom Państwowej Straży Pożarnej oraz pracownikom Najwyższej Izby Kontroli. 

Należy jednak pamiętać, że ze względu na charakter swojej pracy w ich przypadku uprawnienia związkowe są jednak ograniczone na mocy odrębnych ustaw. Jednym z najważniejszych takich ograniczeń jest zakaz organizowania strajków przez policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej, funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz inne formacje uzbrojone.

Akty prawne: Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy