Niekwestionowanymi bohaterami epoki, gdy Polska odzyskiwała niepodległość, byli marszałek Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, marszałek Edward Rydz-Śmigły, Bolesław Wieniawa, generał Władysław Sikorski.
Józef Piłsudski (1867-1935)
Urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na Litwie w rodzinie ziemiańskiej jako syn Józefa Wincentego Piłsudskiego i Marii z Billewiczów. Uczęszczał do I gimnazjum w Wilnie, a następnie studiował medycynę na Uniwersytecie Charkowskim. Aresztowany w 1887 roku pod zarzutem spisku na życie cara, został skazany na zesłanie. Jako redaktor naczelny konspiracyjnego „Robotnika”, ponownie został aresztowany w 1900 roku i osadzony w Cytadeli warszawskiej. Stamtąd symulując obłęd trafił do szpitala w Petersburgu, skąd udało mu się zbiec. Działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, Organizacji Bojowej PPS, przywódca PPS-Frakcji Rewolucyjnej.
W okresie wojny rosyjsko-japońskiej próbował nawiązać porozumienie antyrosyjskie z Japonią. Przed I wojną związany z organizacjami paramilitarnymi w Galicji, tworzył Związek Walki Czynnej. W czasie wojny dowódca I Brygady Legionów Polskich i komendant Polskiej Organizacji Wojskowej. Internowany przez Niemców w Magdeburgu, powrócił do Warszawy 10 listopada 1918 roku i przejął dowództwo nad wojskiem polskim.
Jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa powierzono mu misję stworzenia rządu. Od 20 lutego 1919 roku uchwałą Sejmu Ustawodawczego pozostał Naczelnikiem Państwa. Współtwórca planu ofensywy, która zadała ostateczny cios zbliżającym się w sierpniu 1921 roku do Warszawy wojskom bolszewickim (Cud nad Wisłą). W 1922 roku złożył władzę na ręce prezydenta i wycofał się z życia politycznego, osiadając w Sulejówku.
Kolejne kryzysy rządowe skłoniły Marszałka do powrotu do polityki. 12 maja 1926 roku w wyniku zamachu stanu znanego jako zamach majowy, do dymisji podaje się rząd i prezydent, a Piłsudski obejmuje Stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. W latach 1926-1935 dwukrotnie stoi na czele rządu. Okres ten charakteryzuje wzmocnienie roli armii i zwolenników Piłsudskiego oraz konsekwentny plan zmiany konstytucji. Ostatecznie konstytucja zostaje zmieniona w kwietniu 1935 roku.
12 maja tego samego roku Józef Piłsudski umiera w Belwederze w Warszawie. Pochowany zostaje w krypcie na Wawelu, a jego serce złożono w grobie matki na cmentarzu na Rossie w Wilnie.
Dwukrotnie żonaty: 1) od 1899 r. z Marią z Koplewskich Juszkiewiczową (zm. 1921), 2) od 1921 r. z Aleksandrą Szczerbińską (zm. 1963). Ze związku z Aleksandrą Szczerbińską miał dwie córki: Wandę (ur. 1918) i Jadwigę (ur. 1920).
W 1899 r. przeszedł na protestantyzm, w 1916 r. powrócił do Kościoła Katolickiego.
Roman Dmowski (1864-1939)
Współzałożyciel Narodowej Demokracji, pisarz polityczny, mąż stanu.
Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, doktor nauk przyrodniczych, związany z działalnością niepodległościową od czasów gimnazjalnych. W 1893 r. stanął na czele Ligi Narodowej, trzy lata później współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne.
Swoje credo ideologiczne zawarł w wydanej w 1903 r. książce Myśli nowoczesnego Polaka. Jego plan przywrócenia Polsce niepodległości opierał się na koncepcji zjednoczenia ziem polskich w ramach rosyjskiego imperium. By później dążyć do państwowości. W czasie konfliktu rosyjsko-japońskiego przekonywał rząd japoński o nieskuteczności polskiego powstania antyrosyjskiego. Prawdopodobnie zaważyło to na nieskuteczności misji Piłsudskiego na wyspach japońskich. Jako poseł do II i III Dumy Rosyjskiej prezentował postawę lojalną wobec Rosji. To nastawienie prorosyjskie przysporzyło mu wielu przeciwników. Mimo to, pozostał nadal przy swoich poglądach, a endecja rozszerzyła nawet swoją działalność.
W czasie I wojny światowej prowadził na zachodzie działalność polityczną na rzecz przyszłego państwa polskiego. W 1917 r. stanął na czele powstałego w Lozannie Polskiego Komitetu Narodowego, uznanego za oficjalne przedstawicielstwo polskie. W 1919 r. Dmowski został delegatem na konferencję w Paryżu, gdzie wraz z Ignacym Paderewskim, podpisał traktat wersalski. Po przewrocie majowym założył Obóz Wielkiej Polski, a następnie Stronnictwo Narodowe. Zmarł 2 stycznia 1939 r. w Drozdowie pod Łomżą. Pochowany na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
Roman Dmowski był kawalerem.
Z Józefem Piłsudskim spotkał się osobiście dwa razy: w Tokio w 1904 i w kancelarii Naczelnika Państwa w maju 1920 r.
Ignacy Jan Paderewski (1860-1941)
Kompozytor, pianista, polityk, filantrop, wybitny mąż stanu.
Po ukończeniu studiów w Warszawie, Berlinie i Wiedniu, w 1881 r. rozpoczął karierę jako pianista, zdobywając sławę na całym świecie. W 1902 r. osiedlił się w Stanach Zjednoczonych. Jako osoba powszechnie znana, zyskiwał sympatię dla sprawy przywrócenia państwa polskiego.
W czasie I wojny, związany z Romanem Dmowskim, wszedł do utworzonego w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego. Entuzjastycznie witany po powrocie do Polski w grudniu 1918 r., okazał się znakomitym kandydatem na premiera, jednoczącym różne środowiska polityczne. W styczniu 1919 r. stanął na czele rządu polskiego. Reprezentował Polskę, na konferencji w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego. W 1921 r. wycofał się z polityki, ponownie wyjechał do USA i poświęcił muzyce. Z polityką zetknął się jeszcze raz, wiele lat później. Współtworzył wraz z Władysławem Sikorskim antysanacyjny centroprawicowy Front Morges. W 1940 r. został przewodniczącym parlamentu polskiego na emigracji. Zmarł rok później w Nowym Jorku. W 1992 r. jego prochy złożono w katedrze w Warszawie.
Wspierał finansowo powstanie wielu pomników i inicjatyw społecznych, m.in. w 1910 r. ufundował w Krakowie Pomnik Grunwaldzki, upamiętniający pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem.
Najbardziej znane dzieła kompozytora to: Koncert fortepianowy a-moll opus 17, Sonata fortepianowa es-moll opus 21, Wariacje fortepianowe es-moll opus 23, Krakowiak fantastyczny, Album Tatrzański i opera Manru.
Dwukrotnie żonaty: 1/ od 1880 r. z Antoniną Korsakówną (zm. 1881) 2/ od 1899 r. z Heleną Górską (zm. 1934)
Edward Rydz-Śmigły (1886-1941)
Artysta malarz, oficer Legionów, polityk, marszałek Polski, Naczelny Wódz w wojnie 1939 roku.
Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie, w 1905 r. rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych. Związany z ruchem niepodległościowym, w roku 1908 wstąpił do Związku Walki Czynnej. Cieszył się uznaniem Józefa Piłsudskiego i szybko awansował w armii. W Legionach dowodził III batalionem. Po internowaniu Piłsudskiego w Magdeburgu, Śmigły stanął na czele tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Wojnę zakończył w stopniu generała.
Odznaczył się w wielu operacjach wojskowych, w 1919 r. zdobył Wilno, w 1920 Kijów. Dowodził Frontem Środkowym w trakcie kontrofensywy znad Wieprza w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 roku gen. Rydz-Śmigły został dowódcą I Armii Wojska Polskiego. Sam Marszałek Piłsudski, prawdopodobnie tuż przed śmiercią, wyznaczył go na swojego następcę. 13 maja 1935 r. prezydent Mościcki i rząd RP mianowali Śmigłego Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych, a rok później otrzymał on z rąk prezydenta buławę marszałkowską.
Po klęsce wrześniowej i ataku ZSRR na Polskę, wraz z całym rządem został internowany w Rumunii, gdzie zrzekł się naczelnego dowództwa na rzecz gen. Sikorskiego. W 1940 r. znalazł się na Węgrzech, skąd trafił do Warszawy, mając zamiar rozwinąć działalność tajnej organizacji Obóz Polski Walczącej. Zmarł 2 grudnia 1941 roku.
Został pochowany na warszawskich Powązkach pod konspiracyjnym nazwiskiem Adam Zawisza. Żonaty z Martą Thomas, p.v. Zaleską.
Bolesław Wieniawa-Długoszowski (1881-1942)
Legionista, adiutant Komendanta, lekarz i artysta.
Urodzony w 1881 r., ukończył medycynę we Lwowie. Studiował też w Berlinie i Paryżu. Od 1913 r. związany ze Związkiem Strzeleckim. W 1914 r. z krakowskich Oleandrów wyruszył z Kompanią Kadrową do Królestwa. W Legionach początkowo w piechocie, szybko porzucił ją dla kawalerii. W 1915 r. rozpoczął pracę u boku Józefa Piłsudskiego jako jego ordynans. Na skutek tzw. kryzysu przysięgowego Długoszowski został wcielony do armii austriackiej - pracował w szpitalu. Aktywnie działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Podczas misji nawiązania kontaktów z Józefem Hallerem na terenie Rosji, Wieniawę aresztowano.
Po powrocie już do niepodległej Polski, 17 listopada 1918 r. został mianowany adiutantem Józefa Piłsudskiego. Brał aktywny udział w przygotowaniach do zamachu majowego, towarzyszył Marszałkowi w słynnym spotkaniu na Moście Poniatowskiego.
W 1938 r. rozstał się z wojskiem. Został ambasadorem we Włoszech, a w 1940 r. zamieszkał w Nowym Jorku. W 1942 r. skierowano go na stanowisko ambasadora na Kubie. Do Hawany nie poleciał. 1 lipca 1942 r. popełnił samobójstwo. W 1990 r. jego prochy spoczęły na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Postać Wieniawy urosła do legendy Polski międzywojennej jako uosobienie ułańskiej fantazji i artystycznego ducha. Był bohaterem licznych skandali i równie licznych anegdot. Jednocześnie obdarzał Marszałka Piłsudskiego wielkim szacunkiem, był jego powiernikiem i przyjacielem.
Bolesław Wieniawa-Długoszowski był dwukrotnie żonaty: 1) od 1906 r. ze Stefanią Calvas (rozw. w 1918 r.) 2) od 1919 r. z Bronisławą Berenson. Miał córkę Zuzannę (ur. 1920 r.).
Władysław Sikorski (1881-1943)
Legionista, premier polskiego rządu na emigracji. Tragicznie zmarły w Gibraltarze, w niewyjaśnionych do tej pory okolicznościach.
W 1908 r. uzyskał dyplom inżyniera budownictwa na Politechnice Lwowskiej. Związany z działalnością niepodległościową, stanął na czele Związku Strzeleckiego. W czasie I wojny, wbrew planom Piłsudskiego, powstanie wolnej Polski, wiązał z dalszą rozbudową Legionów przy boku armii cesarsko-królewskiej. Po odzyskaniu niepodległości, nadal poświęcał się karierze wojskowej. Walczył z Ukraińcami, zasłużył się w wojnie polsko-bolszewickiej.
W latach 1922-1923 stał na czele rządu polskiego. Po przewrocie majowym, wyjechał do Francji. Brał udział w tworzeniu antysanacyjnego porozumienia ugrupowań centrowych (Front Morges).
W 1938 r. powrócił do kraju. We wrześniu 1939 r. przedostał się do Francji i rozpoczął organizację polskiego wojska na zachodzie. 30 września został powołany przez prezydenta RP na stanowisko premiera rządu polskiego na emigracji. Był rzecznikiem nawiązania stosunków polsko-radzieckich. W lipcu 1941 r. podpisał porozumienie z ambasadorem Majskim w sprawie utworzenia polskiej armii na wschodzie. Jednak nieugięta postawa Sikorskiego w sprawie wschodnich granic Rzeczypospolitej oraz odkrycie przez Niemców w lesie katyńskim masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD, doprowadziły w kwietniu 1943 r. do zerwania przez Stalina stosunków z rządem polskim.
4 lipca w drodze powrotnej z inspekcji wojska polskiego na Bliskim Wschodzie, gen. Sikorski zginął w katastrofie lotniczej nad Cieśniną Gibraltarską. 16 sekund po starcie samolot Consolidated C-87 Liberator runął do morza. Razem z generałem śmierć poniosła m.in. jego córka Zofia Leśniowska. Katastrofę przeżył jedynie czeski pilot. Okoliczności katastrofy budzą do tej pory szereg wątpliwości i nie zostały ostatecznie wyjaśnione.
Zwłoki gen. Władysława Sikorskiego zostały przewiezione do Anglii i pochowano je na cmentarzu w Newark. W 1993 r. prochy generała powróciły do Polski i spoczęły w katedrze wawelskiej.
Gen. Władysław Sikorski był żonaty od 1909 r. z Heleną Zubczewską (1891-1972). Miał córkę Zofię Wandę (1912-1943).
Źródło: tvn24.pl