Kłopoty z dostępnością formularza spisu powszechnego dla niewidomych, nieadekwatne odpowiedzi dla osób transpłciowych i małżeństw jednopłciowych, a także brak zagranicznych znaków w ankiecie - o tego typu kłopotach poinformował Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar w piśmie do prezesa Głównego Urzędu Statystycznego Dominika Rozkruta.
Korespondencję Adama Bodnara skierowaną do prezesa GUS opublikowano w poniedziałek na stronie Rzecznika. RPO poinformował w niej, że dostrzegł problemy związane z dostępnością formularza samospisu dla osób z niepełnosprawnościami oraz adekwatności odpowiedzi w nim zawartych w zakresie danych dotyczących osób należących do grup mniejszościowych.
Problem dla niewidomych i słabowidzących
Zdaniem Bodnara problemy te skutkują wykluczeniem niektórych osób ze spisu powszechnego i mogą prowadzić do pozyskiwania danych nieadekwatnych do sytuacji tych osób.
Według Bodnara ankieta spisu powszechnego pozostaje niedostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. "Program czytający nie może odczytać części pytań formularza. Nadal nie jest też możliwe obsłużenie formularza przy użyciu samej klawiatury. Uzupełnienie dalszej części ankiety jest możliwe dopiero do wypełnieniu pola 'imię', co utrudnia obsługę formularza" - wskazał rzecznik.
W piśmie przypomniano też, że obowiązkiem prezesa GUS "jest zapewnienie takich warunków oraz metod spisu, aby każdy mógł w nim uczestniczyć, niezależnie od stanu zdrowia, wieku czy zakresu pomocy".
Kwestia tożsamości płciowej
RPO wskazał też, że w formularzu możliwy jest wyłącznie wybór między płcią męską i żeńską. Jego zdaniem uniemożliwia to osobom niebinarnym prawidłowe oznaczenie swej tożsamości płciowej.
Wątpliwości Rzecznika dotyczą też danych osób żyjących w związkach jednopłciowych, które zawarły związek małżeński według prawa innego państwa. "W zakresie wyboru opcji 'żonaty/zamężna' powstaje pytanie, jak traktowane są osoby pozostające w takich związkach, i jakie dane powinny przyjąć przy wypełnianiu formularza" - wskazał Bodnar.
Zauważył przy tym, że za wskazanie nieprawdziwych danych grozi odpowiedzialność karna. Jak dodał, w "przypadku osób transpłciowych, niebinarnych i które zawarły jednopłciowy związek małżeński za granicą powstaje poważna wątpliwość, czy mają one w ogóle możliwość sprostania temu obowiązkowi".
W konsekwencji RPO zarekomendował taką modyfikację algorytmu formularza, aby podczas jego wypełniania możliwe było wskazanie innej płci niż ta zakodowana w nr PESEL, a także wskazanie innej płci niż "kobieta" lub "mężczyzna". W odniesieniu do osób, które zawarły jednopłciowy związek małżeński za granicą, rekomenduję zaś zapewnienie odpowiedniej informacji o tym, jak powinien zostać wypełniony formularz spisowy" - zaznaczył RPO.
"Niedozwolone znaki"
Rzecznik poinformował też, że problemy ze spisem sygnalizują przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych, którym system uniemożliwia używanie innych znaków niż przyjęte w polskim alfabecie. "Po wpisaniu innego symbolu niż znaki przyjęte w polskim alfabecie formularz informuje, że dane pole zawiera 'niedozwolone znaki'. Może to mieć znamiona dyskryminacji ze względu na narodowość lub pochodzenie etniczne i skutecznie zniechęcać członków mniejszości do spisu" - wskazał RPO.
Bodnar podkreślił przy tym, że zgodnie z ustawą jednym z podstawowych praw mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce jest prawo do używania pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości.
RPO poprosił też prezesa GUS o odpowiedź na sześć pytań i udzielenie informacji o sygnalizowanych problemach.
Spis powszechny 2021
Odbywający się raz na 10 lat Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań rozpoczął się 1 kwietnia i potrwa do 30 września. Udział w nim jest obowiązkowy, a podstawową metodą zbierania danych jest wypełnienie formularza online, czyli tzw. samospis za pośrednictwem internetu.
Badanie obejmie wszystkie osoby fizyczne stale zamieszkałe oraz czasowo przebywające na terenie kraju oraz Polaków przebywających czasowo za granicą. Przedmiotem spisu są również mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia, które nie są mieszkaniami.
Spis ma na celu określenie m.in. charakterystyki demograficznej, aktywności ekonomicznej oraz poziomu wykształcenia społeczeństwa. Pytania w nim zadawane dotyczą także spraw etniczno-kulturowych, migracji wewnętrznych oraz zagranicznych.
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock