1 września 1917 Warszawa była jeszcze zajęta przez wojska niemieckie, ale tworzono już zręby polskich instytucji. Wówczas nastąpiła uroczysta inauguracja działalności sądów królewsko-polskich, rozpoczynająca zarazem istnienie Sądu Najwyższego.
W sali frontowej Pałacu Rzeczypospolitej (Krasińskich) w Warszawie, po złożeniu przysięgi, której rotę odczytał Pierwszy Prezes SN, nominacje otrzymali dwaj sędziowie SN: Jan Jakub Litauer i Antoni Żydok.
Znaczenie wydarzeń z 1917 roku było ogromne
Jak przypomniał zespół prasowy SN, 18 lipca 1917 roku tymczasowe przepisy o urządzaniu sądownictwa wydała Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego. Był to organ ustanowiony w styczniu 1917 roku przez niemieckie oraz austro-węgierskie władze okupacyjne - jako realizacja aktu 5 listopada 1916 roku, który zawierał obietnicę powstania "samodzielnego Królestwa Polskiego" i tworzenia polskiej armii, związanej z państwami centralnymi.Według tych przepisów, na czele sądownictwa miał się znaleźć Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny. 25 sierpnia 1917 roku zaprzysiężono przyszłych prezesów sądów i prokuratorów oraz wręczono im nominacje. Był wśród nich Pomian-Srzednicki, wybitny cywilista, jedyny Polak w b. zaborze rosyjskim, który pełnił funkcję wiceprezesa sądu (w Piotrkowie).
"Znaczenie wydarzeń z 1917 roku było ogromne. Po raz pierwszy od wielu lat pojawił się na terenach Polski system sądów z polskim językiem urzędowym, obsadzonych w pełni przez sędziów Polaków" – podkreśla zespół prasowy SN.
Dodano, że SN zaczął pełnić rolę organu centralnego, o dużym autorytecie, co pozwoliło mu, już po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, w sposób niezakłócony rozszerzać zakres terytorialny jego działania i pełnić symboliczną rolę jedynego wspólnego dla całego kraju organu sądowego w złożonej mozaice odziedziczonych po zaborcach systemów organizacji sądownictwa.
Propozycje zmian i protesty
W lipcu parlament przyjął nową ustawę o Sądzie Najwyższym autorstwa PiS, która zakładała utworzenie m.in. trzech nowych Izb SN, w tym Izby Dyscyplinarnej. Zmienić miał się tryb powoływania sędziów SN, a wszyscy obecni sędziowie SN mogli zostać przeniesieni w stan spoczynku.
To między innymi ta ustawa wywołała protesty na ulicach polskich miast. Zawetował ją prezydent Andrzej Duda, tak samo jak nowelizacje ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Zapowiedział przygotowanie własnych projektów.
Centralne obchody pod koniec września
W piątek w Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim zaplanowano uroczystości poświęcone pamięci Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego Stanisława Pomian-Srzednickiego. Wezmą w nich udział prezesi SN i przedstawiciele sędziów oraz pracowników SN.Centralne obchody stulecia SN odbędą się pod koniec miesiąca w Warszawie. 28 września na Zamku Królewskim ma się odbyć oficjalna uroczystość z udziałem sędziów, pracowników i zaproszonych gości. Poprzedzi ją msza św. w Bazylice Archikatedralnej Św. Jana Chrzciciela.
Autor: js//rzw / Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock