10 filarów. Minister Adam Bodnar przedstawił plan na "sprawne sądy"

Na konferencji "Sprawne sądy - 10 filarów" szef resortu sprawiedliwości powiedział, że intencją przygotowywanych zmian jest doprowadzenie do tego, aby "obywatele faktycznie mieli poczucie, że coś się zmienia w sądach, że sądy lepiej działają, że nie trwa wyłącznie ta dyskusja ustrojowa". Adam Bodnar zapewniał, że 10 przedstawianych filarów, które będą wdrażane w latach 2025-2026, zostało m.in. dobrze zdiagnozowanych i poddanych dyskusji w środowisku sędziowskim i pozarządowym.

- Żadna jednorazowa reforma nie przyspieszy odczuwalnie tempa procedowania spraw przez sądy. Jest to możliwe wyłącznie poprzez systemowe, wieloaspektowe rozwiązanie, które będzie konsekwentnie wdrażane na różnych polach ze świadomą priorytetyzacją. Do tego właśnie zmierzamy w ramach dziesięciu filarów "Sprawnych sądów" - mówił Bodnar.

Jak podaje resort, podczas planowania potrzebnych zmian ministerstwo wzięło pod uwagę m.in. postulaty organizacji społecznych czy stowarzyszeń sędziowskich, a także zalecenia wynikające z raportu Najwyższej Izby Kontroli oraz indeks wolności gospodarczej Economic Freedom of the World czy ranking Rule of Law Index opublikowany przez World Justice Project.

CAŁA PREZENTACJA MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI

Pierwszy filar zakłada wprowadzenie certyfikacji biegłych sądowych.

Adam Bodnar postulował na konferencji, że biegłymi "powinny być osoby o wysokich kompetencjach w różnych dziedzinach nauki bądź techniki" i zapowiedział m.in. stworzenie certyfikowanego systemu opiniowania oraz weryfikacji kompetencji biegłych. Punkt ten zakłada także stworzenie centralnej listy biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych, których opinie można wykorzystać w procesach sądowych. Powołana zostanie także przy ministrze sprawiedliwości - nazywana roboczo - Komisja Certyfikacyjna Biegłych Sądowych i Instytucji Opiniujących.

Jak informuje Ministerstwo Sprawiedliwości, przygotowany zostanie systemowy proces skanowania akt papierowych, a także usprawniony zostanie dostęp do danych z dokumentów cyfrowych. Konieczna jest też automatyczna kategoryzacja danych w ramach akt cyfrowych. - Stopniowo będziemy odchodzić od dokumentów papierowych w rejestrach sądowych np. przez wprowadzenie sekcji mój KRS i eKsięgi Wieczyste w mObywatelu czy umożliwienie składania wniosków przez Internet - wymieniał Bodnar.

Ministerstwo ma wprowadzić też przyjazne interfejsy poszczególnych rejestrów sądowych, takich jak: Krajowy Rejestr Karny, Krajowy Rejestr Sprawców na Tle Seksualnym, Krajowy Rejestr Zadłużonych.

Kolejny filar dotyczy poprawy w kwestii przewlekłości postępowania sądowego. - Chcemy zwiększyć możliwości składania skarg na przewlekłość postępowania - powiedział szef MS.

Wskazał, że ma to dotyczyć dwóch typów spraw - warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności oraz w sprawach dyscyplinarnych dotyczących sędziów i prokuratorów, w tym także w sprawach immunitetowych. Bodnar dodał, że mają być m.in. uproszczone wymogi formalne.

Kolejnym filarem zmian w sądownictwie mają być zmiany dotyczące mediacji. Mają one polegać na profesjonalizacji zawodu mediatora i usprawnieniu postępowań mediacyjnych.

Zamiast papierowych list stałych mediatorów przy sądach okręgowych resort chce wprowadzić ogólnopolski rejestr mediatorów sądowych. Wprowadzone mają być obligatoryjne spotkania mediacyjne w niektórych kategoriach spraw i nowe rozwiązania w zakresie mediacji przedsądowej w systemie nieodpłatnej pomocy prawnej.

W budżecie na 2025 rok są zabezpieczone pieniądze na 1159 etatów dla nowych asystentów w sądach rejonowych. 50 z nich ma zostać przydzielonych do wydziałów lub sekcji frankowych w sądach okręgowych, w których jest największe obciążenie. Pozostałe etaty trafią do sądów z największym deficytem kadrowym. Takie rozwiązanie ma pozwolić osiągnąć parytet jednego asystenta przypadającego na dwóch sędziów - opisano w komunikacie MS.

Jak mówił minister na konferencji, na dwóch sędziów w sądach rejonowych powinno przypadać dwóch asystentów sądowych. -To już będzie stanowiło znaczny postęp dla naszych sędziów - ocenił, dodając, że w szczególnych przypadkach funkcję te będą mogli sprawować studenci ostatnich lat prawa.

Adam Bodnar, opisując ten punkt zapewniał: - Wzmocnimy etatami asystenckimi pracę sędziów orzekających w tych sprawach, ale też wprowadzimy przepisy pozwalające na szybsze rozpatrywanie spraw frankowych między innymi poprzez ograniczenie wymogów dowodowych. Będziemy wspierać tendencje ugodowe – trwają prace grupy negocjacyjnej w odniesieniu do projektu ugód systemowych.

Możliwe będzie też elektroniczne składanie wniosków o zatwierdzenie takiej ugody przez Portal Informacyjny. Resort przekazał także, że stworzy Digitalnego Asystenta Sędziego, czyli specjalny program teleinformatyczny, który będzie generował elementy projektu uzasadnienia.

W przygotowaniach jest też - jak podało MS - uruchomienie funkcji wnoszenia pism procesowych w postępowaniu cywilnym oraz w postępowaniu karnym przez Portal Informacyjny. W pierwszej kolejności będzie to dotyczyło postępowania przed sądem II instancji. Trwają prace legislacyjne mające na celu zmianę KPK i KPC oraz szczegółowe prace analityczne związane z techniczną przebudową portalu. Zmieniony zostanie jego interfejs, uproszczona jego obsługa oraz dodana zostanie możliwość zarządzania powiadomieniami.

Portal w nowej odsłonie będzie scentralizowany i będzie miał nowy interfejs graficzny. Zapewni możliwość wygodnego logowania do Portalu z wykorzystaniem danych używanych również w innych systemach (np. KRS) oraz wprowadzi moduł e-Płatności, co ułatwi wnoszenie opłat sądowych.

Adam Bodnar na konferencji przekazał, że do orzekania mają powrócić sędziowie wizytatorzy i to - jak mówił - odblokuje pewne zasoby w wymiarze sprawiedliwości.

Sędziowie wizytatorzy aktualnie nie sporządzają opinii na temat kandydatów do awansu sędziowskiego, ponieważ nie trwają nowe konkursy, ze względu na - jak podał resort - nieprawidłowe ukształtowanie Krajowej Rady Sądownictwa.

Ważnym filarem usprawnienia wymiaru sprawiedliwości mają być szkolenia z zarządzania dla prezesów sądów. Pierwsze - dla około 400 osób - rozpoczną się w przyszłym roku - zapowiedział szef MS Adam Bodnar.

Dwa razy w roku będą odbywały się narady z prezesami i dyrektorami sądów apelacyjnych i okręgowych na temat rocznych sprawozdań i bieżących problemów. W 2025 roku odbyć się ma narada z prezesami i dyrektorami sądów rejonowych na temat procesów zarządczych w sądach rejonowych.

- Można być prawnikiem, wybitnym specjalistą w danej dziedzinie, można skończyć studia, aplikacje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, odbyć asesurę, zostać sędzią, później orzekać, później ktoś taki zostaje prezesem sądu i nie ma ani jednego momentu zawodowego, kiedy ktoś by mu wytłumaczył, na czym polegają pewne podstawowe mechanizmy zarządcze. Jak należy zarządzać personelem, jak należy dystrybuować sprawy, jak organizować pracę zespołową, jak się komunikować ze społeczeństwem - mówił Bodnar. - Słowem: jak wykonywać funkcję nie świetnego sędziego, ale po prostu świetnego szefa, który zarządza instytucją - podsumował.

W Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego przy Ministerstwie Sprawiedliwości powołany został zespół problemowy ds. zmian w przepisach wykonawczych, który analizuje aktualny stan prawny dotyczący spraw rodzinnych i opiekuńczych. Prace dotyczą między innymi nadzoru nad wykonaniem obowiązków i praw wynikających z władzy rodzicielskiej, odebrania dziecka lub wydania go osobie uprawnionej, uczestnictwa kuratora sądowego w kontaktach z dzieckiem, pieczy zastępczej czy nadzoru nad sprawowaniem opieki, kurateli, reprezentacji. Projekt zespołu problemowego ma być gotowy do końca 2024 roku.

- Ten zespół bardzo pracuje nad stworzeniem aktu prawnego, nazwanego roboczo, Kodeks Rodzinny Wykonawczy - powiedział na konferencji Bodnar. Wyjaśnił, że chodzi o to, żeby stworzyć bardzo precyzyjne mechanizmy wykonywania czynności wykonawczych w różnego rodzaju typach postepowań rodzinnych. Podkreślił, że zespół przygotuje stosowny akt prawny na początku 2025 roku.