300 lat temu, 17 lub 18 marca w słowackim Liptowskim Świętym Mikułaszu legendarny karpacki zbójnik Juraj (Jerzy) Janosik został powieszony na haku za żebro. Po śmierci Janosik stał się narodowym bohaterem Słowaków. Jego legenda jest także żywa w Polsce.
Uczestnik antyhabsburskiego powstania Franciszka Rakoczego, a potem zbójnik urodził się 25 stycznia 1688 roku we wsi Terchova na północy Słowacji. W pobliskim kościele w Varinie zachowała się jego metryka chrztu. Dokumenty, w tym opublikowane po raz pierwszy w 1936 roku drukiem przez polskiego historyka Józefa Krzyżanowskiego akta procesu Janosika, dowodzą, że Janosik to postać jak najbardziej historyczna.
Od żołnierza do harnasia
Po powstaniu Rakoczego, Janosik jako austriacki żołnierz służył na zamku w Bytczy. Tam poznał więzionego harnasia zbójników Tomasza Uhorczika i pomógł mu uciec z twierdzy. Sam zdezerterował z wojska i przystąpił do zbójników. W 1711 r. po ustąpieniu Uhorczika z funkcji szefa zbójników, Janosik został harnasiem.
Zbójnicy pod przywództwem Janosika działali na pograniczu węgiersko-polskim. W dokumentach z procesu Janosika, przechowywanych w muzeum jego imienia w Liptowskim Mikułaszu, czytamy: "Oskarżony, podczas ostatnich trzech lat zachęcony przez diabelskiego ducha, bez obawy i strachu, nie zważając na boskie i świeckie prawo, jego zakazy i kary, stał się przywódcą bandy zbójników. W górach i w lasach, na drogach królewskich i na wodzie łupił dobrych i statecznych ludzi, zatrzymywał kupców i pozwalał sobie ich bić, okradać, ranić i zabijać.”
Powieszony na haku za żebro
Wiosną 1713 r. Janosik został schwytany i osadzony w twierdzy w Liptowskim Świętym Mikułaszu. 16 i 17 marca odbył się jego proces, a głównym zarzutem jaki mu postawiono, to zabójstwo proboszcza z Demanicy. Według zachowanych protokołów, Janosik nie przyznał się do tego zarzutu. Został skazany na karę śmierci przez powieszenie na haku za ostatnie lewe żebro. Egzekucji dokonano publicznie na rynku w Liptowskim Świętym Mikułaszu.
Legenda Janosika – pozytywnego zbójnika
Po latach ludzie zaczęli idealizować Janosika. Wśród Słowaków - którzy nie mieli swojego państwa - rozchodziła się opowieść o "mścicielu", który "wyzwalał z niewoli i karał butne ziemiaństwo". Motyw Janosika jako pozytywnego zbójnika rabującego bogatych i obdarowującego biednych, przeniknął do literatury pięknej słowackiej i czeskiej, a także polskiej.
Legenda o Janosiku doczekała się kilku ekranizacji. Pierwszy film o Janosiku produkcji czechosłowackiej powstał już w 1921 r. W Polsce najpopularniejszą opowieścią o legendarnym zbójniku jest film telewizyjny Jerzego Passendorfera "Janosik" z lat 70. W 2009 r. odbyła się premiera filmu w koprodukcji polsko-słowacko-czesko-węgierskiej pt. „Janosik. Prawdziwa historia” w reżyserii Agnieszki Holland i Kasi Adamik.
Autor: nf//kv/k / Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia CC BY-SA