RPO uważa, że projekt Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie zmian ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa budzi "poważne wątpliwości" pod kątem ochrony wolności i praw obywatelskich. Zdaniem Adama Bodnara kilka zapisów projektu jest niezgodnych z konstytucją.
Najistotniejsze wątpliwości natury konstytucyjnej wywołują u RPO przepisy projektu przekazujące Sejmowi wybór sędziów do KRS, dające prezydentowi RP prawo wyboru na urząd sędziego spośród dwóch kandydatów przedstawionych mu przez KRS oraz skracające kadencję obecnych członków KRS. Bodnar przypomniał, że konstytucja stanowi, iż KRS składa się z piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, a parlament jest w Radzie reprezentowany przez czterech posłów oraz dwóch senatorów.
"Nie da się zatem zaakceptować z konstytucyjnego punktu widzenia propozycji przeniesienia na organ władzy ustawodawczej kompetencji wyboru sędziów do KRS" - napisał RPO. Według niego grozi to "pogłębieniem upolitycznienia procedury wyborów członków organu, który stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów". Według RPO powierzenie prezydentowi RP kompetencji do wyboru na urząd sędziego spośród dwóch kandydatów przestawionych mu przez KRS (dziś jest jeden kandydat na jedno miejsce - red.) nie znajduje oparcia w konstytucji oraz narusza zasadę równowagi i odrębności władz. Bodnar dodał, że konstytucja rozróżnia pojęcia "wybór" i "powołanie" - dziś prezydent powołuje sędziów na wniosek KRS, akt powołania jest konstytucyjną prerogatywą prezydenta, ale - jak zaznaczył RPO - nie ma tu mowy o "wyborze". Bodnar podkreślił, że konstytucja sprecyzowała skład KRS nie bez powodu jako mieszany, łączący przedstawicieli środowiska sędziowskiego, władzy wykonawczej i ustawodawczej. "Dzięki temu KRS pełni funkcję gwarancyjną ochrony niezależności sądów i niezawisłości sędziów" - dodał. Dlatego przyznanie prezydentowi kompetencji wyboru spośród dwóch kandydatów RPO ocenił jako "zbędną ingerencję w autonomię władzy sądowniczej i nieuzasadnione uprzywilejowanie względem niej głowy państwa". Według niego jest to też "próba przedefiniowania pojęcia 'powołania' oraz ograniczenia dotychczasowych kompetencji KRS".
RPO krytycznie o planowanych zmianach
Przypominając, że zgodnie z konstytucją kadencja członków KRS trwa cztery lata, Bodnar napisał, że w 2007 r. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż możliwość przełamania tej kadencyjności członków KRS istnieje po spełnieniu dwóch warunków: nadzwyczajnych, konstytucyjnie uzasadnionych okoliczności oraz "spełnienia przez nową regulację testu proporcjonalności". Według RPO projektodawca powołał się wyłącznie na pierwszą przesłankę. "Tymczasem TK konsekwentnie wskazywał, że jeżeli dany cel jest możliwy do osiągnięcia przy zastosowaniu innego środka, nakładającego mniejsze ograniczenia na prawa i wolności, to zastosowanie przez ustawodawcę środka bardziej uciążliwego wykracza poza to, co jest konieczne, a zatem narusza konstytucję" - napisał Bodnar. Według niego projektowane przepisy budzą także poważne zastrzeżenia co do ich zgodności z europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, przepisami Międzynarodowych Paktów Praw Obywatelskich i Politycznych i standardami określanymi przez Europejską Sieć Rad Sądownictwa. "Zasada niezawisłości sędziowskiej oraz niezależności sędziów uważana jest za fundament porządku prawnego w państwie demokratycznym oraz element niezbędny do efektywnej ochrony praw człowieka" - dodał.
Ziobro chce zmienić KRS
Zdaniem Bodnara pod uwagę warto też wziąć opinię Komisji Weneckiej w sprawie zagwarantowania stabilności prezesom sądów - wyrażoną w 2014 r. co do reformy sądownictwa w Armenii. Jedną ze zmian wtedy tam wprowadzonych była kadencyjność prezesów sądów (wcześniej pełnili te funkcje bezterminowo), ustawa miała wygasić kadencję urzędujących prezesów przy stosunkowo krótkiej vacatio legis. Komisja Wenecka zasugerowała wtedy np. termin czteroletni. "W przypadku przedstawionego projektu ustawy o zmianie ustawy o KRS warto byłoby wziąć pod uwagę opinię Komisji Weneckiej z racji konstytucyjnej roli Rady stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Przepis art. 5 projektu ustawy przewiduje bowiem krótki, 90 dniowy okres vacatio legis" - napisał RPO. "W ślad za opinią Komisji Weneckiej należałoby więc powtórzyć, z zachowaniem wszelkich różnic omawianych sytuacji, że wygaszenie kadencji wybranych członków Rady może powodować wrażenie, że wyłącznym celem projektowanych przepisów ustawy jest stworzenie możliwości radykalnej zmiany personalnego składu KRS, podczas gdy zasady pewności prawa, niezależności sądów i niezawisłości sędziów wymagają poszanowania zasady kadencyjności" - dodał Bodnar. - Propozycja zmian przepisów o KRS jest słuszna. Reforma wprowadzi cywilizowane, europejskie standardy i jest odpowiedzią na duże społeczne oczekiwanie zmiany - mówił we wtorek minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, który podkreślał, że propozycje są zgodne z konstytucją. Dodał również, że "czas najwyższej kasty dobiega końca".
Autor: mw/kib / Źródło: PAP