Odnaleźć grób Zbytkowera, upamiętnić Sterna. "Chcemy przywrócić światu żydowski cmentarz na Bródnie"

Prace archeologiczne odbywają się w ramach programu ochrony miejsc pamięci. Dzięki nim, jak informuje Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, "zostanie odtworzony układ historycznych ścieżek wraz z wyeksponowaniem zachowanych oryginalnych elementów alejek cmentarnych". W ten sposób nie tylko zostanie przywrócony przedwojenny charakter cmentarza, ale również ten dotychczas zarośnięty i przez to zapomniany cmentarz żydowski stanie się bardziej dostępny dla odwiedzających.

- Jest to niezwykle ważny dla nas projekt przywracania miejsca pamięci tego wyjątkowego miejsca na mapie warszawskich nekropolii. Liczymy na to, że dzięki naszym działaniom cmentarz stanie się ważnym punktem nie tylko Polski ale i świata. Warto przypomnieć, że żydowski cmentarz na Bródnie był jednym z największych tego typu obiektem na świecie i takiej rangi obiekt chcemy światu przywrócić - powiedziała Prezes fundacji Aleksandra Waszak.

Celem pobocznym prac, acz nie mniej ważnym, będzie odnalezienie miejsca pochówku Szmula Zbytkowera, żydowskiego kupca, bankiera i protegowanego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dzierżawca dzisiejszego Targówka zapisał się na kartach historii stolicy jako twórca cmentarza żydowskiego na Bródnie czy synagogi Praskiej. Do dziś zresztą od jego nazwiska część praskiej Warszawy nosi nazwę "Szmulowizna" czy "Szmulki".

"Podczas rzezi Pragi w 1794 roku Zbytkower ukrył wielu mieszczan praskich, ratując ich tym samym od śmierci bądź niewoli. Wykupywał także dzieci z rąk Kozaków, który to fakt został umieszczony na jego niezachowanym pomniku nagrobnym w formie plastycznej bądź jako inskrypcja komemoratywna" - zaznaczają pracownicy Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. Chociażby przez to - w opinii wielu - pamięć po Zbytkowerze powinna przetrwać w świadomości współczesnych warszawian.

Innym zasłużonym Żydem w historii miasta jest bez wątpienia wynalazca, uznawany za prekursora cybernetyki, Abraham Stern. "Zaczynał jako zegarmistrz w Hrubieszowie gdzie już w 1810 r. skonstruował serię maszyn liczących, które wykonywały cztery podstawowe działania arytmetyczne i potrafiły również wyciągać pierwiastki kwadratowe. Wypatrzywszy go Stanisław Staszic ściągnął go do Warszawy, dzięki czemu Stern skonstruował "machinę rachunkową" wykonującą wszystkie cztery działania matematyczne - co było rewolucyjne jak na tamte czasy. Był również konstruktorem maszyny obliczającej pierwiastki kwantowe jak i maszyny wykonującej wszystkie pięć działań równocześnie. Od 1830 r. był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk" - tak charakteryzuje jego dokonania FDK.

W tym przypadku sprawy są już na znacznie dalszym etapie. Wiosną 2022 roku miejsce pochówku Sterna zostało odnalezione. Teraz, w ramach projektu, planowane jest ustawienie w tym miejscu macewy jako formy upamiętnienia uczonego.

Prace prowadzone przez firmę Wykop na Poziomie prowadzone są pod nadzorem Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy.