Wieża Eiffla ma już 125 lat

W momencie otwarcia, Wieża Eiffla była nie tylko największą wieżą na świecie - do 1930 r. i ukończenia budowy Chrysler Building w Nowym Jorku - i jedną z najwyższych budowli w Paryżu. Szybko stała się także jednym z najbardziej kontrowersyjnych obiektów w stolicy Francji, przywiązanej do tradycyjnego, stonowanego budownictwa.

Konstrukcja według projektu Gustave'a Eiffela kierowała się ku przyszłości, miała być znakiem nadejścia nowej epoki w cywilizacji Zachodu. Jej otwarcie miało także upamiętnić setną rocznicę rewolucji francuskiej, która obaliła monarchię i zbudowała polityczne ramy nowoczesności.

18 tysięcy metalowych części i 2,5 miliona nitów, 9 tysięcy ton żelaza, 300 metrów wysokości - to wymiary jednego z najsłynniejszych symboli Paryża, rozpoznawalnego bardziej niż katedra Notre Dame, Luwr, czerwony młyn z Moulin Rouge czy kościół Sacre-Coeur na wzgórzu Montmartre. Pierwotnymi pomysłodawcami projektu byli Maurice Koechlin i Emile Nouguier, pracownicy w biurze Gustave'a Eiffela. Samą budową kierował Koechlin. Wieża powstała z okazji paryskiej Wystawy Światowej, mając za zadanie prezentację Francji jako kraju zaawansowanego technicznie i inżyniersko, nowoczesnego, gotowego do przyjęcia roli europejskiego lidera w nowym wieku. Gigantyczna konstrukcja stanęła na Polach Marsowych, w zachodniej części miasta. Plan zakładał, że po 20 latach zostanie rozebrana.

"Wznoszę dla Paryża, dla Francji, dla świata tę oto wieżę ze stali. Będzie to najwyższa wieża na świecie" - zapowiadał Eiffel. Część Paryżan nienawidziła jednak wieży; XIX-wieczni architekci potępili ją za nadmierne wykorzystanie żelaza, uznawanego za nieszlachetny materiał budowlany.

Pisarz Guy de Maupassant pisał, że codziennie jada posiłki w mieszczącej się na niej restauracji: "to jedyne miejsce, z którego jej nie widać" - tłumaczył. "Opuszczam Francję i Paryż, wieża Eiffla zbyt silnie działa mi na nerwy" - oświadczył. Emile Zola określił ją mianem "merkantylnego płodu" i przewidywał, że "zmiażdży Notre Dame swą barbarzyńską masą". Paryska ulica nazywała wieżę "nieudaną latarnią uliczną", "fabryczną rurą" czy też "szkieletem dzwonnicy". Niemiecki filozof Walter Benjamin w swoim dziele "Pasaże" ocenił: "Znamienne dla tej najsłynniejszej budowli stulecia jest to, że przy całym swym ogromie (...) sprawia wrażenie bibelotu, co bierze się stąd, że lichy zmysł artystyczny tej epoki umiał myśleć jedynie w kategoriach sztuki rodzajowej i filigranowej".

Intelektualiści, artyści, robotnicy i drobnomieszczanie podpisywali petycje, domagając się zniknięcia żelaznej konstrukcji. Bezskutecznie. Podkreślali przede wszystkim, że zginą ludzie, gdy kolos runie - a że runie, nie mieli wątpliwości. Protestowali już w trakcie budowy, usiłując doprowadzić do jej odwołania.

14 lutego 1887 r. dziennik "Le Temps" opublikował "Protest artystów": "My pisarze, malarze, rzeźbiarze, architekci, zgłaszamy protest - w imieniu zagrożonej francuskiej sztuki i historii - przeciwko wystawieniu w samym sercu naszej stolicy niepotrzebnej i monstrualnej wieży Eiffla (...) która swym barbarzyńskim ogromem przytłacza Notre-Dame, Sainte-Chapelle, Tour Saint-Jacques - wszystkie nasze upokorzone pomniki, wszystkie nasze pomniejszone budowle".

Budowa trwała jednak dalej, po 10 godzin dziennie aż 31 marca 1889 roku Eiffel mógł wywiesić francuską flagę na szczycie swojej wieży. Akompaniowały mu salwy z 25 karabinów. Po zmroku uruchomiono świetlną iluminację, wydobywającą z mroku kształt budowli. Tradycja ta przetrwała do dziś. Eiffel jednak nie chciał rozstać się z urzeczywistnieniem swojego projektu po ledwie 20 latach. Aby uniemożliwić rozbiórkę wieży, założył na niej laboratorium meteorologiczne. Od demontażu ocaliły ją także udane próby z telegrafem bezprzewodowym, umieszczonym na jej szczycie, później pierwsze eksperymenty z transmisją telewizyjną w 1935 r. W latach I wojny światowej Wieża zapewniła Paryżowi kontakt z posterunkami francuskimi, rozmieszczonymi na granicy z Niemcami. W okresie okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, wieża została zamknięta dla zwiedzających. Niemieccy żołnierze wdrapali się na jej szczyt by zawiesić flagę ze swastyką, jednak wiatr zerwał ją po ledwie kilku godzinach powiewania nad Paryżem. W 1944 r., na wieść o zbliżających się do miasta wojskach alianckich, Hitler rozkazał zburzyć Wieżę, wraz z całym miastem, jednak jego rozkaz został zignorowany. Koszt budowy - ówczesne niecałe 8 milionów franków - zwrócił się już po pięciu miesiącach od otwarcia wieży. Dziś jest jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji Paryża.

W poranku "Wstajesz i wiesz" gościli architekci Dominique Lesage i Michał Borowski. - Jest strasznie brzydka, ale przez to też piękna - żartował Lesage. Architekt podkreślił, że trudno dopatrywać się budowli konstrukcji, która została wybudowana po to "udowodnić stopień rozwoju francuskiej myśli inżynierskiej", a dopiero później - razem z rozwojem telekomunikacji - została realnym rozwiązaniem. Zdecydowanie jednak zaprotestował na słowa o zburzeniu wieży. - To jest zło konieczne - żartował.

Borowski przyrównał ją z kolei do Pałacu Kultury w Warszawie. - Trudno uznać ten budynek za piękny, jednak wrasta w tę Warszawę i stał się jej symbolem, tak jak wieża Eiffla stała się symbolem Paryża - mówił.

Autor: AP/kka / Źródło: PAP