Żydowskie getto w Warszawie było największym w dziejach. Gdy po prawie trzech latach funkcjonowania Niemcy zaczęli jego ostateczną likwidację, wybuchło powstanie. 19 kwietnia 1943 roku żydowscy bojownicy stawili zbrojny opór oddziałom nazistowskim. W trwających blisko miesiąc walkach wzięło udział około tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tysiące żołnierzy.
Główne uroczystości upamiętniające likwidację warszawskiego getta odbędą się w południe przed Pomnikiem Bohaterów Getta.
W ich ramach zaplanowano apel pamięci, kadisz i złożenie wieńców przed pomnikiem. W wydarzeniu mają wziąć udział przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, organizacji wojskowych, społeczności żydowskiej i mieszkańców Warszawy.
Później odbędzie się Marsz Szlakiem Pamięci Bohaterów Getta, którego uczestnicy przejdą trasą obok włazu przy Pomniku Bohaterów Getta, Pomnika Żegoty, płyty Szmula Zygielbojma, Bunkra Anielewicza, tablicy pamięci Pawła Frenkla do Umschlagplatz.
Wiązanki zostaną złożone także przy ul. Grzybowskiej 5a w miejscu śmierci Frenkla, przy murze getta na ul. Siennej 55 oraz przy Pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego na ul. Prostej 51. ZOBACZ CYKL ROZMÓW MAGDY ŁUCYAN "GETTO" >
Masowa wywózka i pierwsze starcia
Warszawskie getto było największym spośród założonych przez Niemców. Według spisu dokonanego w październiku 1939 roku, w Warszawie przebywało około 360 tysięcy Żydów.
Do utworzonego rok później getta migrowały tysiące Żydów z całej Polski. W 1941 roku na czterech kilometrach kwadratowych zamknięto 460 tysięcy osób.
W 1942 roku Niemcy masowo wywozili Żydów do obozu zagłady w Treblince, a na początku 1943 roku zdecydowali o ostatecznej likwidacji getta. Getto było już wtedy mniejsze - za jego murami pozostawało jednak wciąż około 60 tysięcy ludzi.
Do pierwszego wystąpienia zbrojnego doszło 18 stycznia 1943 roku, kiedy wkroczyły do niego oddziały niemieckie mające deportować 8 tysięcy Żydów.
Artylerią na pistolety
Walki wybuchły na nowo rankiem 19 kwietnia 1943 roku, kiedy 850 żołnierzy Waffen-SS uzbrojonych w karabiny maszynowe, miotacze płomieni, działka, wozy pancerne i czołgi wkroczyło na teren getta bramą od strony Nalewek.
Na czele powstania stanął zaledwie 24-letni Mordechaj Anielewicz z Żydowskiej Organizacji Bojowej. Pierwsze starcie okazało się sukcesem, ale tego samego dnia, po południu przybyły liczniejsze i lepiej uzbrojone oddziały niemieckie.
W walkach wzięło udział około tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Żydowska Organizacja Bojowa dysponowała 50 sztukami pistoletów, niewielką liczbą materiałów wybuchowych i zapalników. Z kolei Żydowski Związek Wojskowy dysponował prawdopodobnie jednym karabinem maszynowym i kilkoma pistoletami.
Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tysiące żołnierzy. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.
Getto prowadziło bój z wojskami niemieckimi przez blisko miesiąc, do 16 maja. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ulic Zamenhoffa i Nalewek oraz na placu Muranowskim. Niemcy systematycznie posuwali się w głąb getta - paląc i niszcząc dom po domu.
Getto zrównane z ziemią
8 maja w schronie przy ul. Miłej 18 samobójstwo popełnił przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z grupą kilkudziesięciu żołnierzy ŻOB. Nielicznym bojowcom udało się kanałami wydostać z płonącego getta.
12 maja samobójstwo popełnił również Szmul Zygielbojm, członek Rady Narodowej RP w Londynie - był to akt protestu przeciwko obojętności świata wobec tragedii narodu żydowskiego.
Getto warszawskie zostało zrównane z ziemią. Według raportów generała SS Juergena Stroopa, dowodzącego likwidacją getta, od 20 kwietnia do 16 maja 1943 roku w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach znajdowało się ponad 56 tysięcy Żydów.
Około 6 tysięcy zginęło na miejscu w walce, na skutek pożarów lub zaczadzenia. 7 tysięcy Żydów naziści zamordowali na terenie getta i tyle samo wysłano do Treblinki. Pozostała grupa - około 36 tysięcy została wysłana do innych obozów, przede wszystkim do Auschwitz i Majdanka.
Autor: asty//now / Źródło: TVN24 PAP
Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia (CC BY SA 2.0)