Decyzją Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, do rejestru zabytków nieruchomych został wpisany historyczny zespół budowlany obiektów biurowych obejmujący budynki przy Alejach Jerozolimskich 28, 30, 32 oraz ulicy Brackiej 16.
W uzasadnieniu decyzji Marcin Dawidowicz wskazuje: "Historyczny zespół budowlany przy Alejach Jerozolimskich to przykład podejmowanej w powojennej Warszawie próby połączenia dziedzictwa modernizmu, estetyki socrealistycznej z przedwojenną, w większości zniszczoną zabudową wielkomiejską".
Cztery budynki, jedna elewacja
Jak podkreślił konserwator, na wyróżnienie zasługuje skala przedsięwzięcia, łączącego jedną elewacją cztery budynki, nawiązujące swoją formą do monumentalnych założeń urbanistycznych.
"Projekt Stępińskiego stanowił zapowiedź kierunków, które w stolicy najpełniej reprezentują bloki osiedli MDM oraz Muranów. Jego wartość historyczna wynika zarówno ze związków z przedwojenną zabudową, która stała się fundamentem i inspiracją dla projektu odbudowy, ale także działalnością projektową zespołów architektów, m.in. J. Łowińskiego, J. Pełki i J. Góreckiego działających pod kier. L. Tomaszewskiego oraz Z. Stępińskiego. Zaprojektowana forma wpisywała się w ówczesne prądy estetyczne oraz potrzeby funkcjonalne, korzystając jednocześnie z doświadczeń minionej epoki – modernizmu oraz zachowanych reliktów wielkomiejskiej zabudowy" - napisał w uzasadnieniu decyzji Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Wskazał także na wartość artystyczną zespołu budynków, która - jak zaznaczył - wyraża się w kompozycji poszczególnych brył, które połączone zostały wspólną elewacją czerpiącą z architektury klasycyzującej. "Stylistyczna spójność całego zespołu budynków przejawia się zarówno w jednolitym doborze materiałów, opracowania oraz dekoracji, jak i ukształtowaniu brył o ujednoliconej wysokości, poziomie kondygnacji i regularnym układzie otworów okiennych oraz markizy" - dodał.
Nawiązania do przedwojennej zabudowy
Podkreślił, ze zachowały się elementy nadanego wystroju z czasu odbudowy, takie jak: pasowe boniowanie przyziemia, fryzy z motywem kimationu i geometrycznym, sztukatorskie, różnorodne opracowania stolarki okiennej i drzwiowej.
"Pomimo całościowej aranżacji, budynki nie utraciły swojego indywidualizmu, czytelne są również nawiązania do przedwojennej zabudowy – zachowany przejazd bramny, odtworzone po II wojnie światowej popiersia Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina autorstwa Andrzeja Pruszyńskiego, czytelny obrys budynków z zachowaną artykulacją od strony podwórka. W budynkach przy Al. Jerozolimskich 28 i 30 zachowały się ponadto ryzality przedwojennych kamienic, a w budynku nr 32 pseudoryzalit klatki schodowej" - napisał w uzasadnieniu Marcin Dawidowicz.
Popiersie Mickiewicza na kamienicy
Budynek przy ulicy Brackiej 16 (dawniej Aleje Jerozolimskie 10) został wzniesiony w latach 1882-83, na narożnej działce na zlecenie właściciela i inwestora Augusta Störla według projektu architekta Teofila Tytusa. "Czteropiętrowy gmach o dwóch skrzydłach otrzymał klasycyzujący wystrój elewacji z elementami zmodernizowanego neorenesansu i neobaroku i narożnikiem zaakcentowanym czworobocznym hełmem" - napisał w komunikacie w mediach społecznościowych Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
W latach 1880 i 1887 na sąsiednich działkach przy Alejach Jerozolimskich 32 (dawniej numer 8 ) i Alejach Jerozolimskich 30 (dawniej numer 6) wzniesiono kamienice zaprojektowane przez architekta Adolfa Wolińskiego dla rosyjskiego kupca Wsiewołoda Istomina. Pierwotnie budynki były czteropiętrowe i jednopodwórzowe, z neorenesansowym detalem. "Na elewacji budynku Aleje Jerozolimskie 32 umieszczono popiersia Adama Mickiewicza oraz Aleksandra Puszkina autorstwa Andrzeja Pruszyńskiego" - zaznaczył konserwator.
W podobnym czasie wzniesiono również kamienicę przy Alejach Jerozolimskich 28 (dawniej numer 4). Trzypiętrowy budynek powstał na niewielkiej działce. To wpłynęło na nietypowy układ jego podwórza, z krótkimi oficynami bocznymi i bez oficyny tylnej.
Zniszczenia i odbudowa
Pomimo zniszczeń wojennych budynek przy ulicy Brackiej 16 został przejęty na własność przez Ministerstwo Komunikacji i zaadaptowany przez nowych najemców na działalność usługową. W 1946 roku wykonano projekt odbudowy kamienicy, a następnie jej nadbudowy do piątej kondygnacji. Projekt przygotowany przez J. Bogusławskiego, J. Łowińskiego i J. Pełkę zakładał budowę nowego, uproszczonego stylistycznie budynku w stylu modernizmu.
"W latach 1948–1949 przeprowadzono częściową odbudowę budynków Aleje Jerozolimskie 28, 30, 32. Na początku lat 50. XX wieku zatwierdzono również projekt wspólnej elewacji dla budynków przy Al. Jerozolimskie 28, 30 i 32 autorstwa Z. Stępińskiego" - podał konserwator. Zakładał on "ujednolicenie elewacji od ulicy w ujęciu całej połaci domów od rogu Nowego Światu do ulicy Brackiej z pokazaniem otworów sklepowych w jednolitym ciągu w parterze zwieńczonych nad nim pasem markizy".
Podczas odbudowy wyburzono oficyny przy Alejach Jerozolimskich 32 i 30, nadbudowano kamienice, aby dorównać wysokością do sąsiednich budynków. Elewacje frontowe ujednolicono, pozostawiając jedynie odtworzone w 1949 roku popiersia Mickiewicza i Puszkina na elewacji budynku przy Alejach Jerozolimskich 32. W kolejnych latach w budynkach przeprowadzono doraźne naprawy elewacji, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową.
Budynki skrywają biura
"Około 2010 roku w budynku przy ulicy Brackiej i Alejach Jerozolimskich zamalowano oryginalną, barwioną w masie licową cegłę prasowaną oraz prefabrykaty. W 2011 roku zdemontowano reklamę-globus w narożu budynku przy ulicy Brackiej 16 oraz wykonano nową konstrukcję" - zaznaczył Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
W 2025 roku wykonano badania konserwatorskie elewacji i bryły budynku Bracka 16 róg Alej Jerozolimskich w Warszawie. Obecnie w budynkach znajdują się biura i siedziby instytucji m.in. Kuratorium Oświaty w Warszawie (nr 32), Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Warszawy (nr 28).
Autorka/Autor: mg/b
Źródło: tvnwarszawa.pl
Źródło zdjęcia głównego: WUOZ w Warszawie