Powstało na gruzach getta. Trafiło do rejestru zabytków

Chodzi o osiedle w granicach określonych przebiegiem ulic: aleja "Solidarności", ulica Generała Władysława Andersa, ulica Nowolipie, ulica Ludwika Zamenhofa, ulica Dzielna, ulica Józefa Bellottiego, ulica Wolność, ulica Żytnia, ulica Żelazna (do skrzyżowania z aleją "Solidarności").

Konserwator zaznaczył, że postępowanie objęło układ urbanistyczny Osiedla Muranów Południowy oraz zespół budowlany współtworzący to założenie.

Osiedle ostało wzniesione w latach 1949-1956 jako południowa część ówczesnej śródmiejskiej dzielnicy mieszkaniowej. W 1948 r. Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR) powierzył realizację projektu prof. arch. Bohdanowi Lachertowi. W projekcie Muranowa Południowego uczestniczył ponadto zespół XI Pracowni Zakładów Osiedli Robotniczych - złożony z asystentów, techników i studentów. Prace realizowało Przedsiębiorstwo Budowy Osiedli Robotniczych (BOR) Muranów. Materiałów budowlanych po 1950 r. dostarczał Kombinat Muranów. Zespołem rzeźbiarskim kierował rektor ASP w Warszawie Franciszek Strynkiewicz.

- Ze względu na lokalizację powstającego osiedla, pokrywającą się w części z obszarem Getta Warszawskiego, które zostało zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku, teren pokryty był trzymetrową warstwą gruzów. Obszar wyznaczony pod nową zabudowę stanowił wyzwanie dla projektantów – nie dawał punktu zaczepienia architektonicznego, ale w związku z tym pozostawiał swobodę projektu. Jedynym odnośnikiem w planowaniu była zachowana infrastruktura podziemna oraz budowana Trasa W-Z i N-S. Osiedle Muranów Południowy jednak w znacznej części odtwarza przebieg ulic dawnej dzielnicy Północnej, wyznaczonych na podstawie zachowanej podziemnej infrastruktury - wyjaśnił Jakub Lewicki.

Konserwator zaznaczył, że celem wznoszonego osiedla było połączenie aspektów praktycznych i ideowych. - W architekturze i planowaniu wprowadzono modernistyczne rozwiązania. Osiedle wznoszono dla 40 tysięcy robotników, o standardzie niedostępnym dla nich przed wojną. Ponadto Muranów, wzniesiony na gruzach getta, był pomyślany jako miejsce pamięci - symboliczne "osiedle-pomnik". Zabudowania powstawały na nasypach gruzowych tworzących układy tarasowe. Ponadto gruz wykorzystano jako materiał budowlany - dodał.

Osiedle Muranów Południowy było pierwszym wznoszonym osiedlem mieszkaniowym na obszarze Muranowa, do dziś zachowało swoje oryginalne założenie urbanistyczne z czytelnymi granicami. Tworzą go budynki mieszkalne – klatkowce, punktowce, galeriowce, wieżowce oraz użyteczności publicznej. Na terenie osiedla znajduje się 88 klatkowców-bloków. Punktowce wzniesiono w latach 1949-1950. Na terenie osiedla znajduje się 27 bloków o trzech i czterech kondygnacjach Galeriowce wzniesiono w latach 1949-1950. Na terenie osiedla znajduje się 11 bloków wzniesionych w tym wariancie, w opracowaniu typowym i indywidualnym. Wieżowce wzniesiono w latach 1953-1955. Pomiędzy zabudową mieszkalną wzniesiono budynki użyteczności publicznej: szkoły, przedszkola, żłobki, kino. Są to budynki murowane, podpiwniczone, jedno- i dwukondygnacyjne o regularnym planie, o bogatym opracowaniu elewacji.

- Powyższy układ funkcjonalno-przestrzenny układu urbanistycznego osiedla jest czytelny – zachowały się oryginalne ciągi komunikacji poziomej (jedynie pierwotny trakt przy Pałacu Mostowskich został wtórnie odgrodzony i przekształcony w parking). Ponadto w pełni czytelny jest układ zieleni komponowanej skwerów, zieleńców, szpalerów ulicznych - wyjaśnił konserwator.

Przekazał, że wartości historyczne przedmiotowego osiedla wynikają z faktu, iż zostało ono wzniesione w miejscu zburzonego getta warszawskiego. - Nowa zabudowa - budynki z gruzobetonu, postawione na uporządkowanych hałdach gruzu, które zostały wykorzystane jako podłoże skarp i tarasowego układu terenu - stanowią "Osiedle-Pomnik" i miejsce pamięci o tragedii Holokaustu - dodał. Zaznaczył, że osiedle jest zarazem miejscem codziennego życia nowych mieszkańców.

- Wartością historyczną jest także związek z projektantem założenia – Bohdanem Lachertem - oraz ponadczasowość jego koncepcji i projektu urbanistyczno-budowlanego. Muranów Południowy był osiedlem eksperymentalnym i dokumentuje rozwój polskiej architektury drugiej poł. XX w. - ocenił prof. Lewicki.

Podkreślił, że wartości artystyczne, zarówno założenia urbanistycznego, jak i zespołu budowlanego Osiedla Muranów-Południowy, wynikają z połączenia stylowego socrealizmu z modernistycznym funkcjonalizmem. - Osiedle cechuje się niepowtarzalną koncepcją przestrzenną "miasta-ogrodu". Elementy modernistyczne przejawiają się w rozplanowaniu luźnej zabudowy, odseparowanej od ulic i uzupełnionej zielenią, zaprojektowanymi ciągami komunikacyjnymi i osiami widokowo-kompozycyjnymi, kameralnością wewnętrznych podwórek oraz wewnętrznymi przejściami między budynkami stojącymi na skarpach - wskazał Lewicki. - Ponadto wartości artystyczne reprezentowane są przez stylizowane, powtarzalne detale architektoniczne czy dekoracje wykonane w technice sgraffito. Charakterystyczna dla całego zespołu budowlanego jest jednorodność stylistyczna i powtarzające się budownictwo utworzone przez punktowce, klatkowce, galeriowce - dodał.

Wyjaśnił, że wartości naukowe wynikają z faktu, iż podczas budowy Muranowa zostały wdrożone nowe technologie, takie jak gruzobetonowe pustaki, prefabrykowany detal rzeźbiarski, fluatowanie murów oraz nowe metody budowania, obejmujące metodę potokową oraz domy-szybkościowce. - Ta pionierska realizacja na stałe wpisała się w rozwój architektury drugiej poł. XX w. i jest świadectwem m.in. zastosowania ówczesnych wizji urbanistycznych oraz powojennych technologii - przekazał konserwator