Z Białej Księgi Reprywatyzacji wynika, że ponad 10 procent zwróconych nieruchomości trafiło do kupców roszczeń

Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrywał w poniedziałek sprawę czterech skarg kasacyjnych na wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, który uchylił decyzje komisji weryfikacyjnej ds. reprywatyzacji. NSA uchylił wszystkie cztery wyroki. Strony procesu przekazały mediom, że z orzeczeń NSA wynika, iż kupcy roszczeń nie mogą być stroną postępowań i nabywać reprywatyzowanych nieruchomości. Orzeczenia są prawomocne i odnoszą się do nieruchomości: Senatorska 9, Senatorska 7, Szara 3, 5, 7, 9, Rozbrat 42 oraz Czerniakowska i Szara. Powinny one teraz wrócić do miasta.

Rzecznik NSA Sylwester Marciniak przekazał mailowo naszej redakcji, że pisemne uzasadnienia poniedziałkowych orzeczeń nie zostały jeszcze sporządzone. "Z ustnych motywów przedstawionych przez sąd wynika, że w świetle przepisów dekretu warszawskiego za uprawionych do uzyskania praw określonych w dekrecie należy uznać byłych właścicieli gruntów warszawskich, ale także ich następców prawnych identyfikowanych w pierwszej kolejności przez pryzmat przepisów procedury administracyjnej. Tymczasem adresatem decyzji Prezydenta m.st. Warszawy nie byli dawni właściciele nieruchomości ani ich spadkobiercy" - przytacza treść ustnego uzasadnienia wyroku.

"Sąd zwrócił ponadto uwagę na stanowisko wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów NSA z dnia 30 czerwca 2022 roku, w której podsumowując dotychczasowy wieloletni dorobek doktryny i judykatury stwierdzono, że 'źródłem interesu prawnego, o którym mowa w artykule 28 Kodeksu postępowania administracyjnego, jest norma prawa powszechnie obowiązującego, a nie skutki czynności prawnej dokonanej przez podmiot prawa cywilnego'" - dodaje rzecznik.

Przypomnijmy, że wskazany w uchwale artykuł definiuje pojęcie "strony postępowania administracyjnego".

Rzecznik NSA wyjaśnia, że sąd stwierdził, że "strony umowy cywilnoprawnej (czyli nabywcy roszczeń - red.) nie mogą oczekiwać, bez istnienia ku temu normy prawa materialnego, że skutkiem tej umowy będzie podmiotowa zmiana uprawnienia przyznanego w dekrecie warszawskim".

Przypomnijmy, że polskie prawo nie działa w sposób precedensowy. Oznacza to, że wyrok NSA rodzi skutki prawne wyłącznie w rozpatrywanych w poniedziałek sprawach, a nie wszystkich dotyczących decyzji związanych z warszawską reprywatyzacją. Członkowie komisji weryfikacyjnej oceniają jednak, że być może ukształtuje się dzięki niemu linia orzecznicza w przyszłych sprawach tego typu.

- Wyroki, które wczoraj [w poniedziałek – red.] zapadły, są pierwszymi korzystnymi dla Komisji Weryfikacyjnej. Dlatego komisja się nimi pochwaliła. Wcześniejsze wyroki najczęściej oddalały skargi kasacyjne bądź skargi komisji do sądu administracyjnego – powiedziała w rozmowie z reporterką TVN24 Zofia Gajewska, pełnomocniczka miasta w postępowaniach dotyczących reprywatyzacji.

Podkreśliła, że są to wyroki "w jednostkowych sprawach dotyczących kilku nieruchomości". - Prawdziwym przełomem, jeśli chodzi o reprywatyzację, byłoby uchylenie dekretu Bieruta. Pamiętajmy, że on cały czas obowiązuje i jest w obrocie prawnym. Cały czas toczą się postępowania w oparciu o dekret Bieruta – powiedziała Gajewska.

- Miasto oczywiście honoruje wyroki sądów. Faktem jest, że w księgach wieczystych tych nieruchomości miasto zostanie wpisane jako właściciel lub jako użytkownik wieczysty. Co nie zmienia jednak faktu, że ktoś zapłacił za roszczenia, a teraz okazuje się, że kupił powietrze - zaznaczyła.

Stwierdziła, że to może wywołać falę procesów wobec spadkobierców, którzy sprzedali roszczenia. Natomiast osoby, które roszczenia sprzedały, mogą pozwać Skarb Państwa, w którego imieniu działa prezydent miasta.

- Często występują tu nieodwracalne skutki prawne, bo występował obrót mieszkaniami w danej kamienicy. Często są to nieruchomości obciążone hipotekami. Taka rzeczywistość po stronie miasta jest i będzie musiało sobie z tym poradzić – powiedziała Zofia Gajewska.

Jeśli miasto zostanie wpisane do ksiąg wieczystych jako właściciel, to czy może oddać ją pierwszemu właścicielowi?

- Na pewno będzie to związane z odszkodowaniami, ponieważ dzięki małej ustawie reprywatyzacyjnej bardzo rzadko dochodzi o zwrotów nieruchomości. Jest to obwarowane wieloma okolicznościami. Na przykład nie można zwrócić zabytku czy kamienicy z lokatorami – przyznała mecenas Gajewska. – Na dzień dzisiejszy częściej mamy do czynienia z postępowaniami związanymi z odszkodowaniem, z pieniędzmi – dodała.

Jak wynika z Białej Księgi Reprywatyzacji, opublikowanej na stronie stołecznego ratusza, w latach 2002-2016 wydano 2607 decyzji zwrotowych. W poszczególnych latach odsetek decyzji wydanych na rzecz osób trzecich, które nabyły roszczenia, wahał się od pięciu do nieco ponad 26 procent.

Najwięcej takich decyzji wydano w 2014 roku - 26,52 procent z 192 decyzji, czyli 51, rok później 44 spośród 210 wszystkich wydanych decyzji. 

"Na przestrzeni lat 2002 - 2013 odsetek spraw, w których wydano decyzje o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego w trybie dekretu bądź ustawy, a w których doszło do obrotu prawami i roszczeniami, w stosunku do ogółu decyzji zwrotowych nie przekroczył 16 procent rocznie" - podsumowali urzędnicy.

Wcześniej - w latach 1990-2001 - nie był prowadzony jednolity rejestr takich decyzji, ponieważ za ich wydawanie odpowiadali, oprócz prezydenta Warszawy, także burmistrzowie poszczególnych dzielnic-gmin warszawskich, kierownik Urzędu Rejonowego i starosta powiatu warszawskiego.

Tuż po II wojnie światowej na mocy dekretu Bieruta właścicielom odebrano należące do nich nieruchomości. Ratusz podaje w Białej Księdze Reprywatyzacji, że teren "dekretowy" ma powierzchnię nieco ponad 14 hektarów, co stanowi 27,4 procent powierzchni obecnej Warszawy. Obejmuje on działki znajdujące się w granicach Śródmieścia, Mokotowa, Żoliborza, Ochoty, Woli, Pragi Południe, Pragi Północ., Bielan, Targówka, Białołęki oraz Ursynowa.

"Dawni właściciele nieruchomości lub ich następcy prawni w latach 1947-1949 złożyli około 17 tysięcy wniosków, z czego większość została rozpoznana negatywnie w latach 50., 60. i 70. Niezrealizowane roszczenia przeszły następnie na spadkobierców, a część z nich została sprzedana osobom trzecim" - wskazano.

Urzędnicy podkreślali w 2016 roku w Białej Księdze Reprywatyzacji, że obrotu prawami i roszczeniami nie można wykluczyć czy ograniczyć. To dlatego, że są to prawa majątkowe, chronione przez Konstytucję RP. Nabywcy roszczeń byli przez lata traktowani przez urzędy i sądy na równi z właścicielami i spadkobiercami. Doprowadziło to do sytuacji, w której skupowaniem roszczeń zajęły się osoby i firmy wietrzące w tym okazję do ogromnego zarobku.

Po wybuchu afery reprywatyzacyjnej w sierpniu 2016 roku, gdy "Gazeta Wyborcza" ujawniła kulisy zwrotu działki przy Chmielnej 70, wielokrotnie opisywane były historie o handlarzach roszczeń, którzy za symboliczne kwoty wchodzili w posiadanie nieruchomości. W roszczenia inwestowali biznesmeni, adwokaci czy nawet bliscy jednej z osób związanej ze stołecznym Biurem Gospodarowania Nieruchomościami, gdzie zapadały decyzje zwrotowe.