Kończą remont powstańczego cmentarza. Będzie nowa brama

W poniedziałek nekropolię na Woli odwiedziła minister kultury Małgorzata Omilanowska. To jedno z miejsc, w których odbędą się uroczyste obchody 70. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.

W latach 2013-2014 za prace remontowe na mogiłach nr 1-50 odpowiadał wojewoda mazowiecki; wówczas wyremontowano również plac wokół kurhanu z pomnikiem "Polegli-Niepokonani". W 2014 r. do remontu pozostałej części cmentarza przystąpiła Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (podległa resortowi kultury). Prace obejmują modernizację mogił nr 52 - 169 (mogiły 52-91 wraz z obrzeżami oraz nawierzchnią alejek zostały już wyremontowane).

Odnawiany jest również mur dzielący cmentarz wojenny od cmentarza wyznaniowego przy ul. Wolskiej. Jego stan techniczny zagrażał katastrofą budowlaną. Dodatkowym elementem realizowanym przez Radę jest nowa architektoniczna oprawa wejścia na cmentarz od strony ul. Wolskiej.

- To nie będzie zwykłe przejście, ale bardzo monumentalna brama, ujęta dwoma granitowymi pylonami, z symbolami Polski Walczącej, herbami narodowymi i Warszawy oraz z odpowiednimi cytatami - powiedziała PAP minister kultury Małgorzata Omilanowska. Wyraziła nadzieję, że dzięki remontowi osoby odwiedzające cmentarz nie będą ograniczały się wyłącznie do oglądania pomnika.

- Będą miały możliwość przejść się alejami wzdłuż mogił powstańców i oddać hołd tym, którzy tu spoczywają. Oceniamy, że jest to ok. 104 tys. ofiar z września 1939 roku, ale przede wszystkim - powstania warszawskiego. To zarówno ludność cywilna, jaki i powstańcy - zauważyła.

Zapewniła też, że została już niewielka część nagrobków, którymi trzeba się zająć. - Do końca sezonu budowlanego mamy zabezpieczone środki finansowe, zdołamy dokończyć wszystkie prace, a więc wymienić ostatnie płyty w tych najbardziej oddalonych ku północy kwaterach - dodała.

Na przeprowadzenie prac Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeznaczyła blisko 2,8 mln zł. Największy cmentarz ofiar powstania warszawskiego został założony 25 listopada 1945 r. na Woli. Pierwszy projekt nekropolii w 1946 r. sporządzili Romuald Gutt i Alina Scholtz. Prace rozpoczęły się w 1949 r., jednak bardzo szybko je przerwano. W następnej dekadzie nic się nie zmieniło; cmentarz pozostawał nieuporządkowany. Istniały jedynie prowizoryczne krzyże, gdyż od 1950 r. obowiązywał zakaz stawiania nagrobków, który tłumaczono zapowiedzią dalszych prac. Obietnicy nie realizowano, a nagrobki stawiane przez rodziny poległych były usuwane. W 1956 r., choć można było już pisać i mówić o powstaniu, na cmentarzu nie było nabożeństw i nie odbywały się uroczystości rocznicowe.

Porządkowanie cmentarza rozpoczęto w latach 1960–61. Projekt opracowali Edward Gorol i Tadeusz Wyrzykowski. Wykonano 177 nagrobków z piaskowca, posadzono także zieleń. Na nagrobkach znalazł się Krzyż Grunwaldu, który w żaden sposób nie nawiązywał do symboliki powstania warszawskiego. W 1973 r. zdjęto ostatni krzyż ustawiony „samowolnie” na mogile, w której spoczywa 20 ton prochów ponad 50 tys. osób cywilnych i jeńców wojennych zamordowanych i spalonych przez niemieckie wojsko przede wszystkim na Woli, ale także w innych dzielnicach Warszawy. Na miejscu krzyża, na mogile zamienionej w kurhan, stanął pomnik – dzieło prof. Gustawa Zemły z napisem „Polegli – Niepokonani 1939-1945”.

Odpowiadając na apele środowisk kombatanckich - szczególnie Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy AK, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zleciła opracowanie projektu modernizacji Cmentarza Powstańców Warszawy. Dokumentację wykonał autor obecnego projektu urządzenia cmentarza - Tadeusz Wyrzykowski. W 2011 r. Rada sfinansowała wykonanie nowych tablic na mogiłach nr 48 i 51, traktując je jako wzorcowe dla całego cmentarza. Kolejny rok poświęcono na weryfikację nazwisk pochowanych na cmentarzu.

Po 1 sierpnia Rada będzie realizowała drugi etap remontu, który zakończy cały program modernizacji.

Tak cmentarz wyglądał przed remontem:

PAP/lata