Quady i motocykle crossowe rozjeżdżają górskie szlaki i rezerwaty. Niszczą poszycie, straszą zwierzęta i stanowią zagrożenie dla ludzi. Leśnicy próbują walczyć, ale złapać crossowca nie jest łatwo, a niskie mandaty nie odstraszają. Rolnicy próbują wymierzać sprawiedliwość na własną rękę. Nie przebierają przy tym w środkach.
Wściekły mężczyzna rzuca się na motocyklistę z drewnianymi grabiami. Uderza w twarz. Gdy nie udaje mu się przepędzić crossowca z pola, sięga po widły. Motocyklista niby przeprasza, niby zapewnia, że tylko się zgubił, ale wydaje się, że jest rozbawiony i wyraźnie prowokuje.
Wszystkiemu z boku przyglądają się dwaj koledzy.
Po którymś z kolei ciosie wesołkowi puszczają jednak nerwy. Rozpędza maszynę i szarżuje na obrońcę pola.
To zdarzenie sfilmował sam motocyklista. Wideo zostało umieszczone w sieci i wywołało ostrą dyskusję. Jeśli autor zakładał, że gromy spadną na agresywnego wąsacza, to się przeliczył. Wielu komentatorów klnie na crossowców, grozi im śmiercią i straszy stalowymi linkami.
I rzeczywiście, w polskich lasach można się natknąć na regularne pułapki na motocyklistów. Sięgają po nie mieszkańcy tych okolic, gdzie off-road jest popularny, a metody prawne zawodzą. A zawodzą często. Crossowcy niemal bezkarnie rozjeżdżają państwowe lasy i prywatne pola.
– W tym roku zanotowaliśmy kilkaset interwencji, praktycznie doszczętnie rozjechany został rezerwat Lipowska w Beskidzie Żywieckim – skarżą się ekolodzy z WWF. A bieszczadzcy leśnicy wyliczają: - W pierwszej połowie roku mieliśmy 371 przypadków nieuprawnianego wjazdu do lasu pojazdami silnikowymi. W 273 przypadkach skończyło się na pouczeniu, natomiast na 98 sprawców, głównie na kierowców quadów i motocykli crossowych, nałożono mandaty.
Zagrażają turystom, giną też sami
Leśnicy podkreślają, że quady i crossy niszczą ściółkę, ryk silników straszy zwierzęta, a wyczyny kierowców mogą być niebezpieczne dla spacerujących po lesie turystów. Największy problem z off-roadem jest w okolicach większych miejscowości w Bieszczadach.
- Na ternie Karpat, w Gorcach czy na Podbeskidziu żyje wiele chronionych gatunków, które potrzebują spokojnej przestrzeni. Huczące pojazdy straszą i "rozjeżdżają" te nasze perełki - mówi Olaf Dobrowolski z Krościenka.
- To, że amatorzy adrenaliny niszczą lasy, to jedno. Zagrażają jednak pieszym i rowerzystom, sami też wystawiają się na śmierć - relacjonuje Jan Dzięcielski, nadleśniczy ze Świdnicy. - W ostatnich latach w naszych lasach doszło do dwóch tragicznych wypadków - dodaje. W 2011 koło Witoszowa zginął 25-latek, który został przygnieciony przez quada, a w maju 2014 roku 41-letni motocrossowiec wjechał w dąb i w wyniku uderzenia zmarł.
- Jeżdżą na złamanie karku. W zeszłym roku młody mężczyzna został ciężko ranny pod Prehybą, kiedy szalał na quadzie - potwierdza Dobrowolski.
Bez rejestracji
Problem z quadami pojawił się mniej więcej dwadzieścia lat temu. Od połowy lat 90. ich liczba stale rośnie: - Szacunki mówią, że w garażach stoi ich nawet 80 tysięcy - mówi Jacek Bujański, który zainicjował sprzedaż tych pojazdów nad Wisłą.
Według danych MSW w czerwcu 2014 roku w Polsce zarejestrowanych było jednak tylko 53 486 quadów. Różnica bierze się stąd, że obowiązku rejestracji nie ma. Decydują się na nią tylko ci, którzy zamierzają jeździć quadem po drogach publicznych. Cała reszta teoretycznie skazana jest na rajdy po własnej posesji albo torach sportowych. Teoretycznie, bo wiele osób rezygnuje z tablic rejestracyjnych, by w zamian zyskać anonimowość.
W Polsce, jak niemal w całej Europie, jazda po lesie jest zabroniona: "Ruch pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem w lesie dozwolony jest jedynie drogami publicznymi, natomiast drogami leśnymi jest dozwolony tylko wtedy, gdy są one oznakowane drogowskazami dopuszczającymi ruch po tych drogach" - czytamy w artykule 29 ustawy o lasach.
Nielegalna jazda to złamanie 161 artykułu kodeksu wykroczeń. - Jeśli chodzi o kwoty mandatów to wahają się one między 20 a 500 zł. Jeśli natomiast ktoś popełnia dwa wykroczenia, czyli wjeżdża w niedozwolone miejsce i np. zakłóca spokój, to można wystawić mu mandat w wysokości 1000 złotych – wylicza Bernard Jagoda komendant straży w Gorczańskim Parku Narodowym.
Kary wyższe...
Według ekologów te kary są śmiesznie niskie. Fundacja WWF wystosowała apel, w którym proponuje podniesienie wartości najniższego mandatu do 1000 złotych. - Ludzie, którzy łamią prawo wjeżdżając na tereny leśne, czują się bezkarni. Ich wyczyny traktowane są jak zwykłe wykroczenie – mówi Paweł Średziński z WWF.
Aktywiści chcą także, by w przypadku wjazdu na teren rezerwatu przyrody lub parku narodowego, sąd mógł orzekać zakaz prowadzenia danego pojazdu na okres od 6 do 36 miesięcy. Według ekologów łamiący prawo kierowcy mogliby być również skazywani na prace społeczne.
Zaostrzenie kar rekomenduje także Marek Porzycki z Katedry Polityki Gospodarczej UJ, który w 2013 roku był współautorem artykułu naukowego na temat problemu quadów w polskich lasach. - Uważam, że należy działać dwutorowo - wyjaśnia. - Łatwiejsze do przeprowadzenia będzie zaostrzenie przepisów, które powinno zmierzać w kierunku wyrządzenia sprawcom rzeczywistej ekonomicznej dolegliwości, a nie - tak jak obecnie - jedynie symbolicznej sankcji.
Prawnik uważa także, że należy rekwirować quady, których użytkownicy nielegalnie rozjeżdżają lasy.
... czy nieuchronne?
Innego zdania jest jeden z największych autorytetów w dziedzinie prawa ochrony środowiska, profesor Wojciech Radecki z Zakładu Zagadnień Prawnych Kształtowania i Ochrony Środowiska.
- Nie widzę sensu podnoszenia kar. One nie są niskie. Problemem jest niska wykrywalność. Tu trzeba by zmienić przepisy dotyczące ruchu drogowego i wprowadzić obowiązek rejestracji każdego pojazdu - wyjaśnia Radecki.
Spór o wysokość mandatów próbuje wyważyć Krzysztof Trębski z Lasów Państwowych. - Mandaty nie są wysokie, ale nie wydaje mi się, żeby sam fakt ich podniesienia zadziałał - tłumaczy. - Ważniejsza jest wizja nieuchronności kary, a z tym jest problem. Nie możemy za każdym drzewem ustawić strażnika, a nagrania z kamery często są bezużyteczne, bo na pojazdach nie ma rejestracji - mówi Trębski.
Rolnicy walczą na własną rękę
Problem nielegalnych rajdów na quadach dotyczy nie tylko lasów państwowych. Rozpędzone pojazdy tratują także uprawy i prywatne połacie lasów. Niektórzy rolnicy usiłują na własną rękę walczyć. Budują zasieki, grodzą swoje włości drutami kolczastymi, a nawet rozwieszają między drzewami wspomniane już stalowe linki. Off-roadowcy ostrzegają przed nimi na forach internetowych. O kilkunastu takich zakamuflowanych pułapkach pisał portal scigacz.pl.
Pod koniec lipca w jednym z lasów pod Łukowem jadący tamtędy motocyklista w ostatniej chwili zauważył rozciągniętą stalową linkę. Znajdowała się na wysokości szyi człowieka.
Właściciel pola, po którym szaleje quad czy motocykl może zadzwonić po policję, ale zatrzymanie takiego kierowcy jest bardzo trudne. Często nie ma dowodów, a pojazdy są niezarejestrowane. Nie ma tablic rejestracyjnych, po których można by rozpoznać sprawcę.
- To jest najgorsze, że quady czy motocrossy są anonimowe - mówi Olaf Dobrowolski. - Powinien być obowiązek rejestrowania każdego takiego pojazdu - dodaje.
Leśnicy zgodnie przyznają, że dopóki nie będzie tablic, rozpoznanie kierowców nie będzie możliwe. Pojazdy są do siebie podobne, często umorusane błotem. Kierowcy mają na sobie kaski i maskującą odzież. Czasem trudno nawet rozróżnić płeć a co dopiero ustalić dane osobowe.
Motocykliści i quadowcy zarejestrowani przez kamerę leśników - brak rejestracji i kaski na głowach uniemożliwiają identyfikację.
Słowacy radzą sobie lepiej?
We wszystkich krajach Unii Europejskiej obowiązuje zakaz wjazdu do państwowych lasów bez zgody leśniczego. Ale u naszych sąsiadów nie ma aż takich kłopotów z egzekucją. W Niemczech pojazdy nie są anonimowe, bo mają tablice ubezpieczeniowe. Jest tam też wiele prywatnych torów dla miłośników jazdy terenowej.
- Z tego, co wiem od leśniczych z Niemiec, tam nie mają tam problemu z nielegalnymi pojazdami w lasach - mówi Dzięcielki. I zwraca uwagę na jeszcze jedną kwestię: - Po przekroczeniu polskiej granicy, ci zagraniczni quadowcy zachowują się fatalnie. Polacy organizują dla nich nielegalne rajdy po lasach - mówi. Organizatorzy takich eskapad doliczają ewentualne mandaty do ceny przejażdżki.
Z off-roadem lepiej radzą sobie też Słowacy. - Każdego quada trzeba u nas rejestrować w urzędzie odpowiadającym polskiej inspekcji drogowej – informuje dziennikarz Peter Dzurilla, ze słowackiej TV JOJ.
Słowacy kilka lat temu zaostrzyli obowiązujące przepisy: - Teraz np. jazda po parku narodowym jest przestępstwem, za które można trafić do więzienia – zwraca uwagę prof. Radecki.
- Najlepszym przykładem, jak organizować jazdę na quadzie, są Stany Zjednoczone. Amerykańskie prawodawstwo nakłada na każdy stan obowiązek zapewnienia tras offroadowe. Lokalne władze budują infrastrukturę dla terenówek, quadów, motocykli - wyjaśnia Jacek Bujański. Z takich tras mogą korzystać wszyscy członkowie klubów off-roadowych, z których składek dba się o te szlaki. - Tam w ogóle jest inne podejście do korzystania z przyrody. Nawet przez park Yellowstone wiedzie szlak off-roadowy – zachwyca się Bujański.
Prywatne tory rozwiążą sprawę?
Brak torów to problem na który narzekają zgodnie wszyscy miłośnicy off-roadu. Wielu amatorów zdecydowanie odcina się od wandali niszczących lasy i próbuje walczyć o dobry wizerunek środowiska. Potrafią się zorganizować i pomóc leśniczym przy pracy, by ci w zamian spojrzeli na nich przychylnym okiem i wyznaczyli miejsca do zabawy.
- Prawdziwi miłośnicy tego sportu stworzyli i przestrzegają "kodeksu quadowca" – zapewnia Dorota Lechowicz-Gustab, prezes ATV Polska Polish Quad Association. - Nasze stowarzyszenie promuje tylko legalne rajdy, ale muszę przyznać, że miejsc do ich organizacji nie ma wiele - wyjaśnia.
- Tory rozwiązałyby problem rozjeżdżania lasów - przekonuje Bujański. - Na pewno znalazłoby się kilku idiotów, którzy nawet mając legalne miejsce do jazdy, szaleliby po lesie, ale w większości byłoby dobrze - wyjaśnia. - Jak komuś sprzedaję quada, to mówię, gdzie w Polsce są legalne tory i klienci entuzjastycznie na to reagują - dodaje.
"Ucieczka to esencja zabawy"
Nie wszyscy podzielają przekonania "dobrych quadowców": - Wraz z gminą Bielawa chcieliśmy udostępnić za darmo tak zwaną Łysą Górę dla fanów jazdy off-roadowej. Zainteresowanie było zerowe - zwraca uwagę Dzięcielski. Wtóruje mu Krzysztof Trębski z Lasów Państwowych. - W kilku leśnictwach, na przykład w Solcu Kujawskim, leśnicy wydzielili nieużytki jako tory do jazdy terenówkami, quadami czy motocorssami, ale zainteresowanie było niewielkie. Dla wielu off-roadowców ucieczki przed leśnikami to esencja zabawy.
Jaki są szanse, by w najbliższym czasie wprowadzić w Polsce zmiany postulowane przez leśników i ekologów? Ministerstwo Transportu pytane o możliwość wprowadzenia obowiązku rejestrowanie quadów odpowiada, że na razie takich zmian nie przewiduje.
Zaostrzenie kar jest z kolei możliwe tylko poprzez zmianę obowiązującej ustawy. Ekolodzy zamierzają lobbować za tym w Sejmie. Trudno przewidzieć, na ile będą skuteczni.
Autor: mmw/kmk/r / Źródło: TVN 24 Kraków
Źródło zdjęcia głównego: Gorczański Park Narodowy