W Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie ogłoszono laureata 11. edycji Nagrody POLIN. Przed ogłoszeniem werdyktu głos zabrał Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum POLIN. Na wstępie nawiązał do bieżących wydarzeń i trudnego roku dla Muzeum POLIN. - Ten rok przyniósł falę trudnych i bolesnych doświadczeń. Atak Hamasu 7 października 2023 roku i sprowokowana nim wojna wywołała na całym świecie ogromny sprzeciw. Metody jej prowadzenia spotkały się z globalną krytyką i uwolniły potężną falę antysemityzmu i hejtu. Pomieszano porządki i znaczenia, obarczając wszystkich Żydów na świecie odpowiedzialnością za wojenną politykę Izraela - zaznaczył Stępiński.
Podkreślił, że wiele osób i instytucji zajmujących się historią Żydów w Polsce stało się przedmiotem niesprawiedliwych ataków. - Hejt dotknął także to muzeum, szczególnie jego wspaniały zespół. Od samego początku apelowaliśmy o pokój, z wielką nadzieją, ale wciąż i obawami, śledzimy obrazy i doniesienia z Bliskiego Wschodu o zakończeniu strasznej wojny, która przyniosła tyle cierpień Izraelczykom i Palestyńczykom - powiedział dyrektor muzeum.
Następnie wrócił do samej Nagrody POLIN. - Na przekór wszystkiemu bohaterowie dzisiejszego wieczoru z pasją i przekonaniem realizują swoją misję - przywracają pamięć o tych, którzy mieli być zapomniani, sprawiają, że historia nie staje się zakładniczką teraźniejszości. To wymaga dzisiaj jeszcze więcej odwagi, samozaparcia i siły niż kiedykolwiek wcześniej - powiedział Stępiński. I podziękował nominowanym za pracę, którą wykonują.
Laureatem Marek Chmielewski
Nagrodę główną otrzymał Marek Chmielewski. To sołtys wsi Orla, działacz samorządowy zaangażowany w szereg organizacji pozarządowych, aktywista w Sieci Forum Dialogu. Od wielu lat działa na rzecz przywracania pamięci o lokalnej społeczności żydowskiej. - Nie byłbym w tym miejscu, gdyby nie moi mieszkańcy. Najważniejszą osobą w moim życiu jest moja żona Jola. Nie byłoby tego, gdybym nie miał wsparcia przyjaciół, tam na miejscu, na tej wysuniętej rubieży na wschodzie, czyli Orli - podkreślił w przemówieniu. Pogratulował wszystkim wyróżnionym i nominowanym.
Szczególnym miejscem działań Marka Chmielewskiego jest synagoga w Orli, stanowiąca obecnie miejsce działań na rzecz pamięci i dialogu: to tutaj odbywają się uroczystości, koncerty, wydarzenia kulturalne, wystawy, konferencje, a przede wszystkim codzienne rozmowy z mieszkańcami Orli. "Dzięki jego staraniom i zaangażowaniu w 2023 roku właściciel synagogi złożył poprzez gminę Orla wniosek do Rządowego Programu Zabytków, w wyniku czego w 2025 roku synagoga w Orli została zakwalifikowana do programu '7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie' na rok 2025 i otrzyma wsparcie finansowe i eksperckie z Europejskiego Banku Inwestycyjnego w celu prowadzenia prac konserwatorskich" - napisano na stronie Muzeum POLIN.
Finalistami 11. edycji Nagrody POLIN są: Andrzej Białek (Kielce), Anna Brzyska (Brzesko), Damian Rączka (Bydgoszcz), Fundacja Nobiscum (Płock), Kamil Mrozowicz (Jedwabne), Marek Chmielewski (Orla) oraz Marek Kołcon (Zamość).
Wyróżnienia
Rada konkursu zdecydowała o przyznaniu jeszcze dwóch wyróżnień. Wręczyli ją zeszłoroczni laureaci Nagrody POLIN, Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki. Pierwsze wyróżnienie dostał Kamil Mrozowicz z miejscowości Jedwabne. - Jestem ogromnie wzruszony. Czuję, że jest jeszcze wiele do zrobienia przeze mnie - powiedział, odbierając nagrodę. Kamil Mrozowicz to społecznik, aktywista w Sieci Forum Dialogu, socjolog od lat zaangażowany w działania na rzecz upamiętnienia społeczności żydowskiej z Jedwabnego i okolic. Jego aktywność obejmuje zarówno pracę badawczą, jak i inicjatywy edukacyjne oraz lokalne działania społeczne, które przywracają pamięć o dawnych mieszkańcach regionu.
Drugie z wyróżnień wręczyła Joanna Turska. Otrzymał je Marek Kołcon z Zamościa. - Brak mi słów. Kiedy dowiedziałem się o nominowaniu do nagrody, to było dla mnie już najwyższe wyróżnienie - powiedział, odbierając nagrodę. Nawiązał do swojej działalności. - Najważniejsza jest edukacja, trzeba zaczynać od młodzieży. Pracuję w Zamościu, w którym Żydzi mieszkali od początku - podkreślił. Marek Kołcon to nauczyciel historii i działacz społeczny z Zamościa, od ponad 20 lat zaangażowany w edukację młodzieży i lokalnej społeczności w zakresie historii Żydów zamojskich. Jego działalność koncentruje się na przywracaniu pamięci o wielokulturowym dziedzictwie miasta, które przez wieki było domem dla licznej społeczności żydowskiej. Marek Kołcon jest Ambasadorem Muzeum POLIN i Aktywistą w Sieci Forum Dialogu, chroni pamięć, promuje wzajemne zrozumienie i szacunek.
Przyznano także nagrodę w kategorii kultura i media, którą wręczył Zygmunt Stępiński. Otrzymały ją wydawnictwa: Austeria i Czarne. - Dziękuję bardzo za tą nagrodę. To powinna być nagroda dla naszych autorów i autorek. Wydajemy książki, z których sami dużo się uczymy, uczą się też nasi czytelnicy i czytelniczki. Odrabiamy lekcję, której nie odrobiliśmy w szkole - powiedziała przedstawicielka wydawnictwa. Z kolei Nagrodę Specjalną odebrała rodzina Sztetl z Mszany Dolnej.
Zeszłoroczni laureaci
W zeszłym roku laureatami głównej nagrody POLIN 2024 zostali Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki z Fundacji Pamięć Treblinki. Od lat upamiętniają osoby zamordowane w tym obozie zagłady. Tworzą Księgę Imion - internetową bazę ofiar. W każdą ostatnią sobotę miesiąca - na terenie dawnego obozu - czytają imiona Żydów wraz z historiami, które udało się o nich odnaleźć. Tworzą także bazę uciekinierów, bazę transportów czy wielojęzyczną ścieżkę edukacyjną z uwzględnieniem nowych technologii. Fundacja zbiera nie tylko podstawowe informacje, jak imię, nazwisko i daty, ale również szczegóły dotyczące życia i zdjęcia ofiar. Osoby łączone są w rodziny.
Nagrodę Specjalną POLIN Kultura i Media odebrał ksiądz Adam Boniecki, a Nagrodę Specjalną POLIN 2024 - Fundacja Borussia z Olsztyna.
Wyróżnienie dla osób i organizacji
Nagroda POLIN jest przyznawana od 2015 roku. To wyróżnienie dla osób i organizacji, które często po cichu, z dala od świateł reflektorów, ocalają od zapomnienia historie, miejsca i ludzi, przywracają pamięć, edukują. Kapituła konkursu każdego roku nominuje, nagradza i wyróżnia osoby, organizacje pozarządowe, instytucje prywatne i publiczne, które w ostatnich latach wykazały się ważnym, niekonwencjonalnym, niezwykłym działaniem, postawą, dziełem, wypowiedzią o istotnym wpływie na społeczną świadomość historii polskich Żydów oraz na budowanie relacji polsko-żydowskich.
Autorka/Autor: mg
Źródło: TVN24 BiS, tvnwarszawa.pl, PAP
Źródło zdjęcia głównego: PAP/Leszek Szymański