Teren getta warszawskiego trafił do ewidencji zabytków. "Pierwszy etap poważnej ochrony"

Zarządzenie w sprawie zmian w gminnej ewidencji zabytków podpisała zastępczyni prezydenta Warszawy Renata Kaznowska.

- W poniedziałek do gminnej ewidencji zabytków trafiła karta ewidencyjna archeologicznego zabytku nieruchomego "Podziemne relikty getta warszawskiego". To pierwszy etap do poważnej ochrony tego, co zostało po getcie, a co do dziś znajduje się pod powierzchnią - poinformował stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki. Zaznaczył, że odtąd każde pozwolenie na budowę na tym terenie będzie wymagało uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem właśnie pod kątem potencjalnych zabytków archeologicznych. - W przyszłości otwiera to także drogę do dalszej, już bardziej szczegółowej ochrony w planach miejscowych - dodał konserwator.

Ujęcie w ewidencji poprzedzone było kilkuletnią, zapoczątkowaną w 2017 roku, pracą badawczą zespołu archeologów z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków. Przy badaniach współpracowali oni z ekspertami z Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Muzeum Getta Warszawskiego, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, Państwowego Muzeum Archeologicznego, Muzeum Warszawy, Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich Oddział w Warszawie oraz Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

- Intencją Biura Stołecznego Konsekratora Zabytków było w pierwszej kolejności ujęcie w gminnej ewidencji zabytków obszaru o największym potencjale archeologicznym, czyli terenów, gdzie prawdopodobieństwo natrafienia na zabytki archeologiczne, świadczące o losach mieszkańców getta, jest największe. Zaliczono do niego teren getta szczątkowego i szopy wraz z terenami niezamieszkałymi, tak zwanymi "dzikimi" - wyjaśnił konserwator.

Głównym problemem, z jakim musieli zmierzyć się badacze, było wyznaczenie potwierdzonych historycznie granic zabytku, których przebieg był dotychczas niejednoznaczny. Wobec braku zachowanych w terenie elementów umożliwiających identyfikację zasięgu getta, zdecydowano się wyznaczyć granice na podstawie źródeł kartograficznych.

- Mam nadzieję, że to początek kompleksowej ochrony pozostałości po dawnej dzielnicy żydowskiej. Do ochrony tych nielicznych, podziemnych zabytków będących w tej chwili najważniejszą pozostałością po mieście i kulturze żydowskiej, które zniknęły w 1943 roku - podał stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.

Warszawskie getto dla ludności żydowskiej zostało utworzone przez władze niemieckie w Warszawie 2 października 1940, a zamknięte i odizolowane od reszty miasta 16 listopada 1940. Było największym gettem w Generalnym Gubernatorstwie i całej okupowanej Europie.

W wyniku tzw. wielkiej akcji wysiedleńczej od 22 lipca do 21 września 1942 około 75 procent mieszkańców getta zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie zagłady w Treblince. W sierpniu 1942 południowa część getta (tzw. małe getto) została włączona do "aryjskiej" części miasta. W części północnej pozostali Żydzi, którzy w większości pracowali w działających w getcie niemieckich zakładach produkcyjnych (tzw. szopach).

19 kwietnia 1943, w getcie wybuchło powstanie. Było pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie, aktem o charakterze symbolicznym, zważywszy na nikłe szanse powodzenia. W nierównej, trwającej prawie miesiąc, walce słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) stawili opór żołnierzom z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa i formacji pomocniczych. W tym czasie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu.

Getto zostało zlikwidowane po powstaniu w maju 1943. Po wywiezieniu pozostałych przy życiu mieszkańców do Treblinki oraz obozów w dystrykcie lubelskim zabudowa "dzielnicy żydowskiej" została na rozkaz Niemców zburzona. Łączna liczba ofiar getta warszawskiego szacowana jest na około 400 tysięcy osób, z czego około 92 tysiące zginęła lub zmarła w Warszawie (głównie ofiary głodu i chorób), a około 300 tysięcy w obozie zagłady w Treblince i w trakcie dwóch akcji wysiedleńczych. Dawni mieszkańcy getta stanowili także dużą część ofiar akcji "Erntefest" przeprowadzonej w obozach w dystrykcie lubelskim w listopadzie 1943 roku.