Prokuratura Okręgowa w Warszawie umorzyła śledztwo w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa polegającego na nielegalnym wywozie z Polski obrazu Jacka Malczewskiego znanego jako "Rzeczywistość". - Nie udało się ustalić losów zarówno obrazu, jak i całej kolekcji lwowskiego kolekcjonera - poinformował rzecznik Prokuratury Okręgowej w Warszawie prok. Piotr Skiba.
Przekazał, że Prokuratura Okręgowa w Warszawie nadzorowała śledztwo w sprawie o czyn z art. 291 paragraf 1 Kodeksu karnego (paserstwo – red.), zainicjowane zawiadomieniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departamentu Restytucji Dóbr Kultury, w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa polegającego na nielegalnym wywozie za granicę Polski obrazu olejnego Jacka Malczewskiego, znanego pod tytułami "Rzeczywistość" lub "Stańczyk", oraz polegającego na paserstwie tego dzieła.
Jak wynika z ustaleń postępowania, 7 grudnia 2021 roku na niemieckiej stronie internetowej portalu aukcyjnego e-Bay został wystawiony na sprzedaż obraz Jacka Malczewskiego "Rzeczywistość" z 1908 roku. W okresie międzywojennym należał do lwowskiego kolekcjonera. W 1926 roku był wystawiany na jubileuszowej wystawie artysty we Lwowie. Dalszy los obrazu nie był znany. W grudniu 2021 roku ujawnił się jego nowy posiadacz. Miał wskazać, że dzieło należało do jego babci, która wraz z mężem albo sama w 1954 roku w ramach programu repatriacyjnego wyjechała z Polski do Niemiec Zachodnich.
"Aresztowany" obraz Malczewskiego
W styczniu 2022 roku przedstawiciele jednego z polskich domów aukcyjnych dokonali we Francji oględzin obrazu. Stwierdzili, że jest autentyczny. W lutym 2022 roku obraz nabyła polska spółka prawa handlowego po dokonaniu jego oględzin i sprawdzeniu, że nie jest poszukiwany. Po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń obraz trafił do Polski do wielomiesięcznej konserwacji.
Pod koniec roku 2022 roku został wystawiony na aukcję, która miała się odbyć w dniu 8 grudnia 2022 roku w Domu Aukcyjnym DESA Unicum. Obraz został zabezpieczony przez polskie organy ścigania jako dowód rzeczowy.
- W toku śledztwa mimo wykonania czynności procesowych, w tym w drodze międzynarodowych pomocy prawnych, nie udało się ustalić losów zarówno obrazu, jak i całej kolekcji lwowskiego kolekcjonera - przekazał rzecznik.
Zaznaczył, że ostatecznie śledztwo w tej sprawie zostało umorzone 7 czerwca 2024 roku w zakresie pomocy w zbyciu obrazu wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, w zakresie pomocy w ukryciu obrazu wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa, zaś w zakresie wywozu obrazu za granicę wobec przedawnienia karalności czynu.
Ostatni raz widziany we Lwowie
Obraz Jacka Malczewskiego "Rzeczywistość" publicznie ostatni raz został pokazany w 1926 roku we Lwowie. Przez lata uważano go za zaginiony. Według resortu kultury w latach pięćdziesiątych dzieło miało być nielegalnie wywiezione z Polski. Gdy obraz pojawił się na portalu aukcyjnym, ministerstwo podjęło działania zmierzające do ustalenia jego losów i aktualnego statusu prawnego.
Dyrektor Centrum Informacyjnego MKiDN Anna Pawłowska-Pojawa powiedziała PAP, że zważywszy na istnienie poważnych przesłanek uzasadniających podejrzenie, że obraz był przedmiotem przestępstwa, ministerstwo złożyło odpowiednie zawiadomienie do organów ścigania i uprzedziło dom aukcyjny o możliwości działań restytucyjnych.
26 listopada w siedzibie domu aukcyjnego zjawili się policjanci w asyście prokuratora i pracownika Muzeum Narodowego. Stało się tak, bo Prokuratura Rejonowa Warszawa-Śródmieście wydała postanowienie o zabezpieczeniu dzieła.
Trafił do Zamku Królewskiego
Pawłowska-Pojawa wyjaśniła wówczas, że "zatrzymanie obrazu w depozycie dokonane w ostatnich dniach przez prokuraturę jest czynnością mającą na celu zabezpieczenie go jako dowodu rzeczowego na potrzeby postępowania karnego". Jednak Prokuratura Okręgowa w Warszawie uchyliła to postanowienie prokuratury rejonowej obraz wrócił do DESY Unicum i został wystawiony na grudniowej aukcji. Został warunkowo sprzedany za 20 400 000 złotych. Do czerwca 2023 przechowywany był w magazynie DESA Unicum, a potem został przeniesiony do magazynu Muzeum Zamku Królewskiego w Warszawie.
Jak przekazała DESA Unicum. obraz "stał się własnością polsko-niemieckiej rodziny przed 1939 rokiem". W latach 50. rodzina przeprowadziła się do RFN wskutek akcji łączenia rodzin i zabrała obraz jako mienie przesiedleńcze. W 2021 roku dzieło trafiło na portal aukcyjny przez spadkobiercę, który odziedziczył "Rzeczywistość" po babce. Kiedy pracownicy DESA Unicum zobaczyli obraz Malczewskiego na internetowej aukcji, skontaktowali się z jego właścicielem. Ostatecznie, po udzieleniu zgody przez właściwy niemiecki urząd na stały wywóz do Polski, obraz trafił na aukcję w DESA Unicum.
Informowaliśmy także o odnalezieniu akwareli autorstwa Krzysztofa Baczyńskiego:
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Prokuratura Okręgowa w Warszawie