"Pracują, dotrzymują nam towarzystwa i dostarczają rozrywki"

Historia Warszawy to nie tylko historia ludzi – mówią kuratorzy wystawy "Zwierzęta w Warszawie. Tropem relacji", która otworzy się już 12 maja w Muzeum Warszawy.

Twórcy bazowali na świadectwach różnych epok: zabytkach, dziełach sztuki i przedmiotach codziennego użytku. Z wystawy dowiemy się, jak zmieniały się ludzko-zwierzęce relacje.

"Ekspozycja przypomina, że człowiek jest tylko jednym z ponad 5000 gatunków żyjących w Warszawie. Choć na co dzień nie zawsze je zauważamy, w Warszawie żyją zwierzęta, które dla nas pracują, dotrzymują nam towarzystwa i dostarczają rozrywki, są źródłem pokarmu i surowców oraz ważnym elementem środowiska - wymienia w zapowiedzi Muzeum Warszawy.

Jak czytamy, będzie to też okazja do omówienia wyzwań współczesności i przyszłości miasta, bo to nie jest naturalną, ani przyjazną przestrzenią dla zwierząt.

"Nasze relacje z nimi są złożone, często nacechowane przemocą i nierównością. Z czasem odkryliśmy perspektywę zoocentryczną i częściej przyjmujemy postawę empatyczną, ale nasz stosunek do zwierząt i przyrody powinien być nieustannie przedmiotem krytycznej refleksji – mówi cytowana w komunikacie dyrektorka Muzeum Warszawy dr Karolina Ziębińska-Lewandowska.

Wystawa potrwa od 12 maja do 3 października. Jest podzielona na pięć wzajemnie przenikających się części, które oddają złożony charakter zwierzęco-ludzkich relacji.

"Znajdziemy tu hodowane dla prestiżu okazy, siłę roboczą czyli zwierzęta pracujące dla Warszawy, zwierzęta traktowane jako źródło surowców i towar, mieszkających z nami towarzyszy oraz dzikich sąsiadów. Uzupełnieniem każdej części wystawy są prace współczesnych artystów jak Diana Lelonek i Bartosz Kokosiński, które stanowią krytyczny komentarz do poruszanych zagadnień" - zachęca muzeum.

- Naszym celem jest zabranie głosu w obronie miejskiej przyrody i zwrócenie uwagi na rolę fauny w ekosystemie. A także refleksja nad tym, jaki charakter mają relacje tworzone ze zwierzętami i jak sprawić, by stały się bardziej równościowe – mówi z kolei dr Ewa Wieruch-Jankowska, jedna z kuratorek wystawy.

- Proponujemy, aby spojrzeć na miasto jako siedlisko - międzygatunkową wspólnotę mieszkańców – dodaje kuratorka Lena Wicherkiewicz.

Wystawę kończy, lub zaczyna, w zależności od wybranego kierunku zwiedzania, praca Ecoton grupy Centrala i Natalii Budnik, będąca postulatem przekształcenia miasta, w sieć powiązanych ze sobą, lecz odmiennych biologicznie ekosystemów. Realizacja Centrali przypomina nam, że my, ludzkie zwierzęta, jesteśmy jednym z zamieszkujących Warszawę gatunków i powinniśmy projektować miasto z myślą o innych żyjących tu organizmach.

Pod hasłem okazy, znajdziemy zwierzęta hodowane dla rozrywki, wzbudzające zainteresowanie, służące do ozdoby, wreszcie zaspokajające naukową ciekawość. Ta część wystawy poświęcona jest m.in. objazdowym menażeriom i otwartemu w 1928 Ogródowi Zoologicznemu. Jego pierwotny wygląd zachowały pokazywane na wystawie fotografie Henryka Poddębskiego z lat 30. XX w. Obecnie w zoo, obok funkcji dydaktycznej i rozrywkowej, na plan pierwszy wysuwają się działania naukowe i ochronne. Taką funkcję badawczą prowadzi także Instytut i Muzeum Zoologi PAN wywodzące się od Henryk Poddębski,

"Trudno jednak mówić o okazach bez kontekstu myślistwa – zwierząt, na które polowano i tych, które same brały udział w łowach. Obok trofeów łowieckich na wystawie zobaczymy pracę "Obraz pożerający pejzaż" Bartosza Kokosińskiego, która kwestionuje fascynację kolekcjonerstwem preparowanych zwierząt" - czytamy w zapowiedzi.

Zobaczymy też zwierzęta jako towar, co nawiązuje do przedmiotowego, instrumentalnego sposobu traktowania zwierząt. "To najbardziej przemocowa i jednostronna spośród relacji ludzko-zwierzęcych - jedynie człowiek jest jej beneficjentem. Taka postawa ma długą, trwającą do dziś, historię. Ta część wystawy odpowie na pytanie, gdzie w dawnej Warszawie znajdowały się rzeźnie i targi konne. Spojrzymy także na różnorodne wyroby wykonane z surowców odzwierzęcych. Te dobrze znane, jak płaszcze, buty czy galanteria ze skór i futer, i te mniej oczywiste, jak jedwabny komplet zaprojektowany przez Grażynę Hase czy bluzka od Hersego z gorsetem usztywnionym fiszbinami wieloryba" - opisuje muzeum.

Zwierzęta przedstawione jako siła robocza opowiada o tych wytrenowanych, pracujących na rzecz Warszawy. "Niegdyś rozwój XIX-wiecznemu miastu zapewniał transport konny ludzi i towarów. Przed I wojną światową w Warszawie pracowało kilka tysięcy koni ciągnących dorożki, omnibusy, tramwaje, karetki czy ciężkie wozy z cegielni. Jednak transport to nie jedyna rola koni w mieście. W tej części poznamy także bohaterów wyścigów konnych, w tym Rulera zwanego koniem wyścigowym stulecia" - przypominają historię organizatorzy.

Zwracają uwagę na to, że współcześnie stawiamy na inne pomocne cechy zwierząt: wyostrzone zmysły słuchu, wzroku czy węchu, umiejętności pilnowania, polowania lub płoszenia innych zwierząt. "I tak sokoły płoszą gołębie i gryzonie w metrze czy na lotnisku, psy wspierają policyjne poszukiwania, a w pompie wodnej Gruba Kaśka żyją małże, które pilnują czystości wody w Warszawie" - wymieniają.

Towarzysze to część ekspozycji poświęcona jest wzajemnej miłości, oddaniu, opiece, trosce i ochronie – także tej prawnej. "Ludzka miłość do zwierząt ma jednak charakter wybiórczy — kulturowo kochamy tylko określone gatunki, jak psy, koty, świnki morskie, chomiki, króliki, kanarki i innych mieszkających z nami pupilów. Zdarzają się akty okrucieństwa wobec zwierząt domowych, o których na wystawie mówi m.in. sugestywny obraz Marka Sobczyka. Jednak relacje z nimi to przede wszystkim troska, czasami tak głęboka, że zapisuje się na kartach historii. Dlatego w tej części wystawy spotkamy zwierzęcych celebrytów, jak słynny kot Iwan Tadeusza Konwickiego, czy imponujący dog arlekin Sambo należący do Eugeniusza Bodo" - opowiada muzeum.

Sąsiedzi to część wystawy mówiąca o dzikich zwierzętach. "W obrębie Warszawy, to blisko pięć tysięcy różnorodnych gatunków ssaków, ptaków i bezkręgowców, które mijamy codziennie, nawet o tym nie wiedząc. W miejskich parkach, na zielonych skwerach i rozległych blokowiskach żyją jeże, myszy, lisy, gołębie i wróble. W stołecznych lasach, które stanowią aż 14 proc. całej powierzchni miasta, mieszkają sarny, dziki, łosie i bobry — na co dzień niezauważane, jednak niezbędne do prawidłowego funkcjonowania otaczającego nas ekosystemu" - wskazuje muzeum.

Wystawa "Zwierzęta w Warszawie. Tropem relacji" potrwa od 12 maja do 3 października w Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta 28-42. Muzeum jest czynne od czwartku do niedzieli od 11:00 do 20:00. Bilety: 7/12 zł, w czwartki wstęp jest bezpłatny.

Informowaliśmy, że warszawskie muzea otwierają się dla zwiedzających po luzowaniu obostrzeń:

katke/ran