Do rejestru zabytków trafił "Czerwony Dwór" - budynek dawnego szpitala. Znajduje się w Markach, a pierwsze wzmianki o nim pochodzą z połowy XIX wieku. Początkowo służył chorym. W czasie wojny polsko-bolszewickiej działał w nim szpital polowy, a podczas Powstania Warszawskiego był schronieniem dla walczących.
Profesor Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru budynek szpitala zwanego "Czerwonym Dworem". Stoi on przy ulicy Kasztanowej 21 w Markach. Postępowanie w tej sprawie wszczęto z urzędu.
Jak podkreślił Lewicki, budynek jest ostatnim historycznym obiektem dokumentującym funkcjonowanie folwarku Czerwony Dwór. "Stanowi przyczynek do badań dawnej miejscowości Pustelnik, a w szerszym zakresie również historii Marek" - dodał.
"Walory artystyczne dostrzegalne są w konsekwentnym opracowaniu zewnętrznej formy obiektu z użyciem lizen, tynkowanych pasów, profilowanych gzymsów, attykowych szczytów o schodkowym układzie na wejściami bocznymi oraz użyciu zróżnicowanych form stolarki okiennej urozmaicającej długie elewacje boczne" - wymienił w komunikacie w mediach społecznościowych Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Pierwsze wzmianki z połowy XIX wieku
Pierwsze wzmianki na temat folwarku Czerwony Dwór w Pustelniku pochodzą z połowy XIX wieku. W 1904 roku jego nowym właścicielem został Władysław Olechnowicz — psychiatra prowadzący wówczas prywatny dom zdrowia dla chorych nerwowo i umysłowo w Lublinie. Przeniósł zakład do Czerwonego Dworu przy stacji Pustelnik kolejki Markowskiej. Kierował nim do 1915 roku.
"Wybór lokalizacji nie był przypadkowy — w znajdującej się nieopodal Pustelnika Drewnicy (obecnie Ząbki) od 1903 roku funkcjonował cieszący się dobrą opinią Zakład dla Umysłowo Chorych zarządzany przez Warszawskie Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Nerwowo i Umysłowo Chorymi" - wyjaśnił Lewicki.
Szpital i schronienie dla żołnierzy
Przez historię budynku przeplata się także wymiar wojskowy. Jak wspomniał Lewicki, w 1920 roku na terenie majątku działał szpital polowy dla żołnierzy polskich rannych w czasie wojny polsko-bolszewickiej, w tym bitwy pod Ossowem i Radzyminem.
W czasie Powstania Warszawskiego w Pustelniku schronienie otrzymali żołnierze Armii Krajowej Il Obwodu VII Rejonu "Celków-Marki".
Po 1945 roku w ośrodku mieszkały i uczyły się sieroty oraz dziewczęta z niepełnosprawnościami. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków zaznaczył, że do 1947 roku przy zakładzie była szkoła powszechna, a później dziewczęta uczęszczały do szkoły publicznej w Pustelniku. Budynek "Czerwonego Dworu" wykorzystywany był do lat 90. XX wieku.
Źródło: tvnwarszawa.pl
Źródło zdjęcia głównego: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków/Facebook