W niedzielę w Warszawie zmarł Tomasz Stańko - kompozytor, trębacz i jeden z najoryginalniejszych europejskich artystów jazzowych ostatnich dekad.
O śmierci artysty poinformowali Tomasz Tłuczkiewicz, przyjaciel muzyka i Paweł Brodowski, redaktor naczelny "Jazz Forum". Muzyk zmarł w niedzielę rano w warszawskim szpitalu onkologicznym na Ursynowie.
Był trębaczem, kompozytorem i aranżerem, liderem wielu zespołów. Muzykiem znanym i cenionym nie tylko na polskiej, ale i europejskiej scenie jazzowej. Doceniany był również w Stanach Zjednoczonych, gdzie często grywał z amerykańskimi muzykami i przez kilka lat mieszkał w Nowym Jorku. Stańko miał swój charakterystyczny styl, łatwo rozpoznawalny od pierwszych dźwięków utworu.
Grał w kwintecie Komedy
Tomasz Stańko urodził się 11 lipca 1942 roku w Rzeszowie. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Krakowie w klasie trąbki. Po raz pierwszy dźwięk trąbki przyszły trębacz usłyszał jako harcerz, gdy został w drużynie wytypowany do gry na sygnałówce. Jego pierwszym koncertem jazzowym, jeszcze w roli słuchacza, był występ Dave’a Brubecka w krakowskiej Rotundzie w 1958 roku. A pierwszym profesjonalnym angażem Stańki był występ na zabawie sylwestrowej w krakowskim klubie U Plastyków w zespole Stanisława "Drążka" Kalwińskiego.
Pierwszy zespół trębacza – Jazz Darings powstał w 1962 r. I to były początki pełnej rozmachu twórczości. Zespół ten, założony wspólnie z kontrabasistą Jackiem Ostaszewskim, pianistą Adamem Makowiczem i perkusistą Wiktorem Perelmutterem, uznawany jest za jedną z pierwszych formacji free jazzowych w Europie.
Rok później rozpoczął się kluczowy ważny okres w biografii artystycznej Stańki - trębacza zaprosił do współpracy pianista i kompozytor Krzysztof Komeda. Stańko zadebiutował z nowym kwintetem Komedy na Jazz Jamboree, razem stworzyli "Astigmatic". Jest to jedna z najważniejszych płyt w historii polskiego jazzu. Saksofonista Zbigniew Namysłowski, który również tworzył "Astigmatic" podkreślił, że Stańko był ulubionym muzykiem Krzysztofa Komedy, "który brał go na absolutnie wszystkie nagrania, dopóki był w Polsce i dopóki grał jazz".
"Jak portugalski żeglarz"
W 1967 roku powstał Tomasz Stańko Kwartet, przekształcony po roku w Tomasz Stańko Quintet. "Jego Kwintet z lat 1968-1973 uznany został za jedną z najlepszych formacji w historii polskiego jazzu" – pisał o tym zespole Andrzej Schmidt, historyk jazzu.
Zespół nagrał trzy płyty: "Music For K." (1970), "Jazz Message From Poland" (1972), "Purple Sun" (1973).
Do połowy lat 80. Stańko występował z różnymi muzykami m.in. z saksofonistą Tomaszem Szukalskim i perkusistą Edwardem Vesalą, nie pozostając na dłużej w żadnej z tych grup muzycznych. Swoją pasję poszukiwawczą Stańko porównywał w swojej autobiografii "Desperado", powstałej w trakcie rozmów jakie z muzykiem przeprowadził Rafał Księżyk, do sytuacji portugalskich żeglarzy, którzy stali w Lizbonie, widzieli przed sobą ocean i wiedzieli, że "tam coś jest!"; mieli nadzieję, że płynąc tam, zobaczą coś innego, tajemniczego. "Cały czas mam to poczucie tajemnicy, że w muzyce spotka mnie jeszcze coś dziwnego, że wkroczę w rejony, których nie znałem. I tam się będę kręcił".
W 1985 roku założył zespół Freelectronic, w którym skoncentrował się na eksperymentach z brzmieniami syntetycznymi. Jednak w latach 90. Tomasz Stańko powrócił do grania akustycznego.
Dyrektor festiwalu w Bielsku-Białej
Był jednym z nielicznych muzyków ze Wschodniej Europy zaproszonych do koncertów i nagrań dla słynnej wytwórni płytowej ECM Records. Nagrania te powstają z młodymi muzykami z Simple Acoustic Trio.
Tomasz Stańko koncertował niemal na całym świecie, występował i nagrywał m.in. z Cecilem Taylorem, Janem Garbarkiem, Peterem Warrenem, Stu Martinem, Donem Cherrym, Garym Peacockiem, Davem Hollandem, Dino Saluzzim, Adamem Makowiczem, Januszem Muniakiem, Zbigniewem Seifertem, Michałem Urbaniakiem.
Jest laureatem polskich i międzynarodowych nagród. Jako pierwszy polski artysta został uhonorowany Europejską Nagrodą Jazzową w 2003 r. W 2004 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski "za wybitne zasługi dla kultury muzycznej, za osiągnięcia w pracy artystycznej", a w 2012 roku Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski "za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej".
Artysta angażował się w akcje promujące muzykę jazzową. Był organizatorem i dyrektorem znakomitego festiwalu "Jesień Jazzowa" w Bielsku-Białej.
Twórca muzyki filmowej
Tomasz Stańko nagrał około 40 albumów, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, wśród których znalazły się "Pożegnanie z Marią" (reż. Filip Zylber), "Reich" (Władysław Pasikowski), "Egzekutor" (Filip Zylber) oraz spektakli teatralnych: "Balladyna", "Nienasycenie", "Wyzwolenie".
Najważniejsze płyty autorskie Tomasza Stańki to m.in. "Music for K." (1970), "Witkacy - Pejotl" (1988), "Freelectronic: Switzerland" (1988), "Litania" (1997), "Soul Of Things" (2002), "Suspended Night" (2004) i "Lontano" (2006).
ad/adso/PAP/b