17 września 1939 wojska radzieckie przekroczyły wschodnie granice Polski. Złamano postanowienia paktu o nieagresji z 1932 roku, a także umowy wynikające z przynależności do Ligi Narodów. Była to realizacja ustaleń tajnego paktu Ribbentrop-Mołotow, zawartego pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Radzieckim.
Sowiecka napaść na Polskę, która nastąpiła 70 lat temu, była realizacją układu podpisanego w Moskwie 23 sierpnia 1939 r. przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa oraz ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRS Wiaczesława Mołotowa, pełniącego jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (premiera).
Integralną częścią zawartego wówczas sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji, był tajny protokół dodatkowy. Jego drugi punkt, dotyczący bezpośrednio Polski, brzmiał następująco: W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia.
Informacja na temat wspomnianego tajnego protokołu nie dotarła do Polski, mimo że przywódcy alianccy dysponowali wiedzą na jego temat.
Przed atakiem
Po zaatakowaniu Polski przez wojska niemieckie 1 września 1939 r. strona sowiecka utrzymywała przez następne dni pozory neutralności. Minister Józef Beck wspominał: - Zachowanie ambasadora sowieckiego nie pozostawiało nic do życzenia, zdradzał on nawet chęć rozmów co do możliwości dowozu pewnych towarów przez ZSRR. Poleciłem ambasadorowi Grzybowskiemu sondaż u Mołotowa, jakie dostawy przez Sowiety mogłyby być brane pod uwagę, oraz oczekiwałem od niego akcji dla zapewnienia nam tranzytu od państw sprzymierzonych. (J. Beck, "Ostatni raport")
Niemcy od trzeciego dnia wojny ponaglali Moskwę, ażeby zajęła obszary uznane w pakcie Ribbentrop-Mołotow za jej strefę interesów. Stalin zwlekał z podjęciem decyzji, czekając na to, jak zachowają się wobec niemieckiej agresji na Polskę Wielka Brytania i Francja, a także przyglądając się temu, jak silny opór Niemcom stawia polskie wojsko.
Jednocześnie w ZSRR trwały ukryte przygotowania do wojny. 24 sierpnia 1939 r. rozpoczęto stopniową koncentrację wojsk. 3 września komisarz obrony Klimient Woroszyłow wydał rozkaz o podwyższeniu gotowości bojowej w okręgach wojskowych, które miały wziąć bezpośredni udział w ataku na Polskę, oraz rozkaz o rozpoczęciu tajnej mobilizacji.
Do działań przeciwko państwu polskiemu przeznaczono dwa fronty: Białoruski - komandarma Michaiła Kowalowa i Ukraiński komandarma Siemiona Timoszenki. W sumie liczyły one co najmniej 620 000 żołnierzy, ponad 4700 czołgów i 3300 samolotów.
Po stronie polskiej granicy z ZSRS, liczącej ponad 1400 km, strzegły jedynie przerzedzone oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza.
Uzasadnienia agresji ze strony sowietów
17 września 1939 r. o godz. 3 w nocy (według obowiązującego w Polsce czasu środkowoeuropejskiego była godzina pierwsza) do Komisariatu Spraw Zagranicznych w Moskwie wezwany został ambasador RP Wacław Grzybowski, któremu Władimir Potiomkin - zastępca Mołotowa - odczytał treść uzgodnionej wcześniej z Berlinem noty.
Władze sowieckie oświadczały w niej m.in.: Wojna polsko-niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni działań wojennych Polska utraciła wszystkie swoje ośrodki przemysłowe i centra kulturalne. Warszawa, jako stolica Polski, już nie istnieje. Rząd polski uległ rozkładowi i nie przejawia oznak życia. Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć. Tym samym utraciły ważność umowy zawarte pomiędzy ZSRR a Polską.
Uzasadniając wkroczenie Armii Czerwonej na teren Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzano: "Rząd sowiecki nie może pozostać obojętny na fakt, że zamieszkująca terytorium Polski pobratymcza ludność ukraińska i białoruska, pozostawiona własnemu losowi, stała się bezbronna. Wobec powyższych okoliczności Rząd Sowiecki polecił Naczelnemu Dowództwu Armii Czerwonej, aby nakazało wojskom przekroczyć granicę i wziąć pod swoją opiekę życie i mienie ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Rząd sowiecki zamierza równocześnie podjąć wszelkie środki mające na celu wywikłanie narodu polskiego z nieszczęsnej wojny, w którą wepchnęli go nierozumni przywódcy i umożliwienie mu zażycia pokojowej egzystencji".
Ambasador Grzybowski zdecydowanie odmówił przyjęcia sowieckiej noty.
Kalendarium
17 września godz. 3.00 - zastępca Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych ZSRR Potiomkin przekazał ambasadorowi Grzybowskiemu notę dyplomatyczną - zamieszczono tam oświadczenie o: rozpadzie państwa polskiego, ucieczce rządu polskiego, konieczności ochrony mienia i życia zamieszkujących wschodnie tereny polskie Ukraińców i Białorusinów oraz o uwalnianiu ludu polskiego od wojny.
17 września godz. 4.00 - wschodnią granicę Polski przekroczyły liczące ponad 800 tys. żołnierzy wojska sowieckie, złamały obronę Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) oraz improwizowanych oddziałów Wojska Polskiego, dotarły prawie do linii Narwi, Bugu, Wisły i Sanu, Edward Rydz-Śmigły, Naczelny Wódz wydał dyrektywę nakazującą unikania walk z Armią Czerwoną i podejmowanie ich tylko w przypadkach prób rozbrojenia lub utrudniania marszu, wydano również dyrektywę nakazującą wycofanie wojska i sprzętu do Rumunii i na Węgry.
17/18 września – w nocy prezydent RP z rządem oraz Naczelny Wódz przekroczyli granicę polsko-rumuńską i zostali internowani (władze państwowe RP uformowały się na uchodźstwie we Francji)
18 września – Armia Czerwona znajduje się w Mołodecznie, Równem, Tarnopolu i Kołomyi, walki w okolicy Tomaszowa Lubelskiego
19 września – Rosjanie zajmują Lidię, Nowogródek, Łuck i Stanisławów, rozpoczęła się bitwa o Grodno
20 września – kapitulacja Tomaszowa Lubelskiego, Armia Czerwona zajmuje Grodno. Kowel, Lwów.
22 września – kapitulacja Lwowa, oddziały Armii Czerwonej wkraczają do Białegostoku i Brześcia
28 września – kapitulacja Warszawy, podział ziem polskich między III Rzeszę a Związek Sowiecki na linii Narwi, Bugu, Sanu (układ „O granicach i przyjaźni” modyfikujący pakt Ribbentrop-Mołotow)
29 września – kapitulacja Modlina
29-30 września – bitwa grupy KOP (Korpus Obrony Pogranicza) (generał W. Orlik-Rückemann) z Armią Czerwoną pod Szackiem
1 października - bitwa grupy KOP (generał W. Orlik-Rückemann) z Armią Czerwoną pod Wytycznem (Wólka Wytycka)
2 października – kapitulacja Helu
22 października – odbyły się wybory do zgromadzeń ludowych Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy
1-2 listopada – ziemie polskie wcielono do ZSRR (do Ukrainy — 90 tys. km kw. i ok. 7,5 mln osób, do Białorusi — 105 tys. km kw. i prawie 5 mln osób), Litwa otrzymała prawie 7 tys. km kw. i ok. 0,5 mln osób (Wilno i okolice)
25 października – koniec zarządu wojskowego na okupowanych ziemiach polskich
29 listopada - obywatelom polskim przymusowo nadano obywatelstwo sowieckie
Źródło: PAP, lex.pl
Źródło zdjęcia głównego: TVN24