Ponad 700 osób spocznie dziś we wspólnej mogile

Pogrzeb ponad 700 ofiar odnalezionych w "Dolinie Śmierci" rozpocznie się w poniedziałek o godzinie 11 w Bazylice Mniejszej pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicach. Godny pochówek jest możliwy dzięki pracom terenowym i ekshumacyjnym prowadzonym w tym miejscu od 2020 roku. To wtedy zespół naukowców kierowany przez dra Dawida Kobiałkę zlokalizował miejsce masowych egzekucji Polaków przeprowadzonych w styczniu 1945 roku przez Niemców. Odkrycie zainicjowało śledztwo Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku, prowadzone w latach 2021-2024. Odnalezione w ciągu tych lat szczątki należą do ofiar zabitych przez Niemców jesienią 1939 roku oraz w styczniu 1945 roku.

Po mszy świętej szczątki zostaną odprowadzone do grobu na cmentarzu Ofiar zbrodni niemieckich przy ulicy Gdańskiej w Chojnicach. Grób został przygotowany przez Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN.

Uroczystość pogrzebowa organizowana jest przez Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Urzędem Miasta w Chojnicach. 

Teren, na którym odnaleziono szczątki, to Pola Igielskie na obrzeżach Chojnic. "Doliną Śmierci" nazwali to miejsce mieszkańcy już po pierwszych egzekucjach, które odbyły się jesienią 1939 roku. Dlatego też dr Dawid Kobiałka w 2020 roku nazwał swój projekt "Archeologia Doliny Śmierci". O badaniach pisaliśmy od początku.

- Pogrzeb nie kończy śledztwa. To będzie trwało jeszcze co najmniej kilka miesięcy - mówi Kobiałka.

Podkreśla, że chociaż same badania były jego pomysłem, to od początku była to praca zespołowa, w którą zaangażowana była grupa naukowców z rożnych ośrodków.

Czytaj także: Jego zegarek się zatrzymał, gdy padły strzały. To może być godzina śmierci setek osób

W latach 2021-2024 czynności procesowe w "Dolinie Śmierci" prowadził prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku z udziałem interdyscyplinarnego zespołu biegłych z zakresu archeologii, antropologii fizycznej oraz broni palnej i amunicji z Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Odnaleziono szczątki ponad 700 ofiar masowych egzekucji dokonanych jesienią 1939 roku oraz w styczniu 1945 roku przez funkcjonariuszy niemieckich formacji.

Jak informuje Andrzej Pozorski, Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zastępca prokuratora generalnego, już w 2021 roku odnaleziono mogiłę ofiar egzekucji przeprowadzonych pod koniec stycznia 1945 roku. Osoby te zostały zamordowane, a ich ciała spalono później na prowizorycznie przygotowanych, drewnianych stosach.

- Z grobu wydobyto łącznie ponad tonę ludzkich kości, tylko w kilkudziesięciu przypadkach nienoszących śladu działania wysokiej temperatury. W mogile oraz na terenie bezpośrednio do niej przylegającej odnaleziono też blisko 500 łusek i pocisków do broni krótkiej, używanej przez niemieckie formacje wojskowe i policyjne - mówi prokurator Pozorski.

Do tej pory w śledztwie ustalono nazwiska 120 osób - to właśnie te zamordowane w "Dolinie Śmierci" pod koniec stycznia 1945 roku.

Kolejne prace odbyły się jesienią 2022 roku i latem 2023 roku. Ustalano przebieg polowych umocnień Wojska Polskiego, przygotowanych latem 1939 roku na wypadek wybuchu wojny - podczas śledztwa ustalono, że właśnie te umocnienia zostały wykorzystane przez Niemców jesienią 1939 roku do eksterminacji polskiej ludności cywilnej.

Jak informuje prokuratura, w rowach strzeleckich oddziały Selbstschutzu i SS dokonały masowych zabójstw Polaków, między innymi: nauczycieli, duchownych, ziemian, urzędników państwowych, w tym policjantów, strażników granicznych, leśników, celników, listonoszy, kupców, rzemieślników, rolników, członków Polskiego Związku Zachodniego oraz 218 pensjonariuszy Krajowego Zakładu Opieki Społecznej w Chojnicach. Obecnie trwają prace zmierzające między innymi do ustalenia tożsamości tych ostatnich.

- Osoby te w materiałach archiwalnych - zeznaniach świadków albo pracowników szpitala - funkcjonowały jako podmiot zbiorowy, jako osoby umysłowo chore, ich personalia nie były podawane. Co nie znaczy, że one nie są do ustalenia - mówi dr Dawid Kobiałka.

Tłumaczy, że chociaż Niemcy tuszowali ślady zbrodni, niszcząc groby i dokumentację, to chojnicki szpital był wówczas filią szpitala w Kocborowie, a tam jedna z kopii tej dokumentacji przetrwała. - Materiały są zapewne w archiwum, trzeba to teraz odnaleźć - mówi.

We wrześniu 2023 roku odnaleziono fragment polowych umocnień wojskowych. W wykonanym wówczas wykopie o wymiarach 5,5 m x 4 m znaleziono szczątki pochodzące od co najmniej kilkunastu osób. Przy nich odnaleziono przedmioty należące do ofiar - między innymi ozdobne spinki do mankietów męskich koszul, szczoteczkę do zębów, guziki, brzytwę, fragmenty odzieży.

W maju 2024 roku podjęto z kolei kompleksowe czynności procesowe, zmierzające do odnalezienia wszystkich ofiar masowych zabójstw dokonanych na tym terenie przez Niemców jesienią 1939 roku.

Efektem tych prac było odnalezienie czterech masowych mogił.

W pierwszej mogile odnaleziono szczątki pochodzące od co najmniej 20 osób - kobiet i mężczyzn w wieku od 20 do 40 lat. Przy szczątkach ujawniono między innymi spinki do mankietów męskich koszul i metalowego orzełka, który pochodził najprawdopodobniej z czapki leśnika. Był również różaniec, medalik z wizerunkiem Matki Boskiej, krzyżyki z wizerunkiem Jezusa Chrystusa, klucze od drzwi mieszkań, guziki i fragmenty odzieży. Jak informuje prokuratura, właśnie te przedmioty potwierdzają, że ofiarami były osoby cywilne.

W drugiej mogile odnaleziono szczątki pochodzące od co najmniej stu kilkudziesięciu osób – mężczyzn w wieku ok. 22 – 30 lat. Ofiary były ułożone w pozycji: na plecach, na brzuchu i na boku. Jak wynika z ustaleń śledztwa, prawdopodobnie właśnie druga mogiła była miejscem skrytego pochówku pensjonariuszy Krajowego Zakładu Opieki Społecznej w Chojnicach, którzy pod koniec października 1939 roku zostali rozstrzelani przez funkcjonariuszy niemieckich, a ich ciała sprawcy ukryli w byłych polowych umocnieniach wojskowych.

Aby sprawdzić dwie kolejne mogiły zrobiono wykop o długości ponad 50 metrów. Znalezione tam szczątki ekshumowano i przekazano do badań biegłych z zakresu antropologii i genetyki. Dopiero po badaniach będzie można określić liczbę osób, do których pochodzą.

Jak informuje prokuratura, na miejscu zabezpieczono również łuski i pociski kal. 7, 62 mm i 9 mm, które pochodzą od broni strzeleckiej typu Browning, Parabellum i Mauser, powszechnie używanej przez grupy operacyjne niemieckiej policji i służb bezpieczeństwa oraz jednostki paramilitarne Selbstschutzu.

Prokuratorzy Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku w ramach prowadzonego śledztwa planują przeprowadzenie czynności również w kilku innych wytypowanych już miejscach Pomorza Gdańskiego, gdzie mogą się znajdować zbiorowe mogiły ofiar "Zbrodni Pomorskiej 1939 roku".