W 80. rocznicę wysadzenia przez Niemców Wielkiej Synagogi w Warszawie stworzyli "żywy pomnik"

"16 maja, w rocznicę zburzenia Wielkiej Synagogi, odwołamy się do legendarnego performansu izraelskiej choreografki Noi Eshkol, przygotowanego przez nią na obchody 10. rocznicy powstania w getcie warszawskim i zaprezentowanego w 1953 roku w kibucu Lohamei Hageta'ot (Bojowników Getta) w Izraelu. W ramach Still Standing 2023 stworzymy wraz z profesjonalnymi tancerzami oraz osobami bez doświadczenia tanecznego rodzaj efemerycznego pomnika w przestrzeni miejskiej. Ciała uczestników staną się żywą rzeźbą powstającą w relacji do miejsca" - zapowiedziało Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Performance rozpoczął się przed pomnikiem Bohaterów Getta, a zakończył na tarasie kina Muranów. Wydarzeniu towarzyszyła ścieżka audio, czytana przez aktorkę Agnieszkę Grochowską.

Stoję przy Pomniku Bohaterów Getta. Stoję przy Muzeum Historii Żydów Polskich na ulicy Anielewicza, kiedyś Gęsiej. Otacza mnie miasto, pode mną ulice, zasypane ziemią i gruzem. Zasłonięte są dawne adresy, podwórka i kryjówki, bunkry. Pod domami, skwerami, chodnikami - piwnice i fundamenty. Nie trzeba sięgać głęboko. Jedno miasto na drugim. Tak dawno, a tak płytko. Stoję na Muranowie w Warszawie w dniu 16 maja, w 80 rocznice zburzenia Wielkiej Synagogi. Stoimy.

Still Standing 2023

Transkrypcja nagrania "Troska", Still Standing 2023 [.docx] >>

Jedna z największych synagog

Wielka Synagoga przy ulicy Tłomackie 7 - jedna z największych synagog ówczesnej Europy - została zaprojektowana przez wybitnego polskiego architekta o włoskich korzeniach Leandra Marconiego. W styczniu 1874 roku namiestnik carski Fiodor Berg zaakceptował projekt w modnym pod koniec XIX wieku neorenesansowym stylu.

Synagoga od 1942 roku znajdowała się już poza terenem getta. Według badaczy, wysadzenie tak dużego budynku w centrum okupowanej stolicy miało symbolizować "niemiecki triumf" zarówno nad bojowcami, jak i nad ludnością cywilną ukrywającą się w bunkrach, schronach, kryjówkach w czasie powstania w getcie warszawskim.

Zbiórka i oficjalne otwarcie

Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę odbyła się 14 maja 1876 roku. Przedsięwzięcie finansowano ze zbiórek społeczności żydowskiej Warszawy.

Synagoga była budynkiem trójnawowym, murowanym, z nawami dzielonymi dwukondygnacyjnym arkadowaniem. Środkową nawę przykryto kolebkowym sklepieniem. Bryłę wieńczyła charakterystyczna kopuła. Główna sala miała wymiary 29 na 33 metry. Wiadomo, że było w niej 2200 miejsc siedzących. Zastosowano innowacyjne wówczas centralne ogrzewanie. Wnętrze oświetlono lampami gazowymi.

26 września 1878 roku w święto Rosz ha-Szana – żydowski Nowy Rok – nastąpiła uroczystość otwarcia świątyni dla społeczności żydowskiej. W okresie II Rzeczypospolitej Wielka Synagoga była ważnym centrum życia religijnego i kulturalnego. Odbywały się tam również koncerty muzyczne i występy chóru, a także nabożeństwa z okazji m.in. polskich świąt państwowych.

W styczniu 1940 roku została zamknięta.

Niemcy ponownie zezwolili na jej otwarcie w 1941 roku, jednak po kilku miesiącach obiekt zamknięto, gdy znalazł się na terenie wyłączonym z granic getta. Od wiosny 1942 roku synagoga pełniła funkcję magazynu mebli zabranych przez Niemców więźniom getta. Wyposażenie budynku zostało przez Niemców zrabowane, a w dużej części zdewastowane.

Powstanie i zburzenie synagogi

19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie. Niemcy zakładali, że stłumią je szybko. Opór bojowców i ludności cywilnej okazał się jednak znacznie silniejszy. Walki trwały ponad cztery tygodnie.

Niemcy postanowili, że zburzenie Wielkiej Synagogi będzie symbolizować nie tylko koniec ważnej dla społeczności żydowskiej świątyni, ale także koniec największego getta w okupowanej przez nich Europie. "Es gibt keinen jüdischen Wohnbezirk in Warschau mehr! (Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!)" - meldował Jürgen Stroop w swoim raporcie do Reichsführera SS Heinricha Himmlera.

CZYTAJ TAKŻE: Wielka Synagoga pojawiła się na błękitnym wieżowcu.

Charakterystyczną sylwetkę synagogi znał każdy warszawiak

Wielka Synagoga była jednym z największych, o ile nie największym, obiektem na terenie getta (bardzo charakterystyczną sylwetkę znał niemal każdy mieszkaniec ówczesnej Warszawy). Od 1942 r. znajdowała się poza obszarem dzielnicy, ale nadal była to budowla symboliczna, ściśle związana ze społecznością żydowską. Dlatego też Stroop zdecydował o jej zniszczeniu. Saperzy Wehrmachtu zamontowali ładunki i detonatory. Przy wysadzeniu, poza Stroopem, byli obecni oficerowie sztabu SS i policji.

Budynek obrócono w ruinę 16 maja 1943 roku o godzinie 20.15.

Do czasów nam współczesnych z synagogi przetrwały nieliczne relikty: dwa, mierzące zaledwie 50 cm wysokości, fragmenty kolumn, srebrna tacka oraz metalowy numerek z szatni z numerem 462 i napisem "Synagoga na Tłomackiem". Eksponaty znajdują się w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego (ŻIH) w gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej (zbudowanym w 1936 roku). Przylegał on do budynku świątyni.