24 września br. z Centrum Kosmicznego Kennedy’ego na Florydzie (USA) należąca do NASA sonda Interstellar Mapping and Acceleration Probe (IMAP) została wyniesiona w kosmos. Na jej pokładzie znajduje się 10 instrumentów badawczych, w tym polski GLOWS (GLObal solar Wind Structure) zaprojektowany w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (CBK PAN). Sonda ma zbierać pomiary dotyczące wiatru słonecznego, wysokoenergetycznych cząstek i pól magnetycznych.
Jak poinformowała amerykańska agencja kosmiczna, wszystkie instrumenty znajdujące się na pokładzie sondy IMAP, zmierzającej w stronę Słońca, pomyślnie zarejestrowało pierwsze pomiary w przestrzeni kosmicznej. Dzięki tym obserwacjom, określanym jako "pierwsze światło", statek kosmiczny rozpoczął zbieranie wstępnych danych naukowych. IMAP podróżuje do stanowiska obserwacyjnego w punkcie Lagrange’a 1 (L1), położonym około 1,5 miliona kilometrów od Ziemi w kierunku Słońca.
"Działa zgodnie z założeniemi"
GLOWS to fotometr zaprojektowany i wykonany w CBK PAN, który ma zbadać globalną strukturę wiatru słonecznego - będzie odpowiedzialny za obserwowanie poświaty w dalekim ultrafiolecie. Ma rejestrować fotony (foton jest cząstką elementarną, kwantem światła) o bardzo wąskiej długości fali, czyli 121,5 nanometrów, która nosi nazwę Lyman-alfa. 13 listopada tego roku instrument wykonał swój pierwszy pomiar, który zakończył się sukcesem.
- GLOWS obserwuje poświatę heliosferyczną niezwykle dobrze, a tło pozagalaktyczne ma znikomy wpływ na nasze pomiary – dokładnie tak, jak przewidywaliśmy. To potwierdza, że instrument działa zgodnie z założeniami projektowymi - powiedział główny badacz instrumentu GLOWS dr hab. Maciej Bzowski.
Naukowcy przekazali, że polskie urządzenie pomoże zbadać dwa ważne i powiązane ze sobą zagadnienia naukowe w heliosferze: przyspieszenie cząstek energetycznych oraz interakcje wiatru słonecznego z lokalnym ośrodkiem międzygwiazdowym. Heliosfera to obszar wokół Słońca, w którym ciśnienie wiatru słonecznego (plazmy wypływającej z naszej gwiazdy) przeważa nad ciśnieniem wiatrów galaktycznych, tworząc "bańkę" zjonizowanej materii i pola magnetycznego. Ten "bąbel" oddziela otoczenie Układu Słonecznego od przestrzeni międzygwiazdowej.
Nieoczekiwane odkrycie
Analiza pierwszych danych z instrumentu (pierwszej krzywej blasku) przyniosła nieoczekiwane odkrycie. GLOWS wykrył dodatkowe źródło światła, które okazało się kometą.
- W obszarze, w którym pojawił się sygnał, nie ma jasnej gwiazdy. Anomalię tę zauważył dr Marek Strumik. Źródło zniknęło po kilku dniach. Sprawdziliśmy i potwierdziliśmy, że GLOWS wykrył kometę C/2025 K1 (Atlas) – wyjaśnił dr Bzowski. Dodał, że instrument zarejestrował ją bardzo wyraźnie.
Alarm dla astronautów
CBK PAN podało, powołując się na NASA, że prowadzone przez instrumenty na pokładzie IMAP obserwacje wiatru słonecznego zostaną również wykorzystane przez system alarmowy dla astronautów i statków kosmicznych znajdujących się w pobliżu Ziemi. Zaznaczono, że system powinien uruchamiać alarm na minimum pół godziny przed wzrostem promieniowania kosmicznego wywołanego przez wiatr słoneczny. IMAP już teraz wykonuje jego pomiary niemal w czasie rzeczywistym, ale system ostrzegawczy będzie gotowy do użytku, gdy sonda rozpocznie regularne obserwacje w docelowym punkcie L1. Statek ma dotrzeć tam na początku stycznia, a zacząć zbieranie operacyjne danych naukowych 1 lutego przyszłego roku. GLOWS znajduje się obecnie w fazie uruchamiania (commissioning), a zespół pracuje nad optymalizacją ustawień instrumentu. Pełna faza obserwacji naukowych ma rozpocząć się pod koniec stycznia 2026 r., równolegle z pozostałymi instrumentami misji IMAP.
Autorka/Autor: fw
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock
