- Naszym obowiązkiem jest sprawić, żeby miliony ofiar Holocaustu nie były anonimowe - powiedział w piątek wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński podczas otwarcia wystawy odrestaurowanych rzeźb nagrobnych żydowskiego rzeźbiarza Abrahama Ostrzegi.
Abraham Ostrzega - żydowski rzeźbiarz, animator kultury, działający w przedwojennej Warszawie, zamordowany w 1942 r. w Treblince - znany był przede wszystkim, jako autor rzeźby sepulkralnej - nagrobków, których kilkadziesiąt przetrwało na Cmentarzu Żydowskim na Woli. W piątek - śladem pomników nagrobnych Ostrzegi - otwarto na tym cmentarzu szlak edukacyjny.
"Współtworzyli polskie społeczeństwo"
Kurator wystawy, Michał Laszczkowski z Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, zwrócił uwagę, że na Cmentarzu Żydowskim "prawie każdy nagrobek jest jedynym, widocznym śladem obecności osób, które przez setki lat współtworzyły polskie społeczeństwo, polską kulturę, sztukę, życie publiczne". Laszczkowski dodał, że dla Polaków ten cmentarz jest jednym z pięciu najważniejszych. - To na nas spoczywa obowiązek opieki nad tym cmentarzem, ponieważ tutaj właśnie możemy przejrzeć się, jak w lustrze, możemy spojrzeć na to, z czego jesteśmy najbardziej dumni, czyli wielokulturowych tradycji II Rzeczpospolitej; możemy spojrzeć tutaj na historię naszego kraju, a także zrozumieć społeczności, których nie możemy dzisiaj na terenie naszego kraju zobaczyć - podkreślił. Przewodnicząca zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie Anna Chipczyńska, uważa, że obecnie żyjącym pozostaje możliwość spojrzenia w przeszłość i wyobrażenia sobie tego, jaki mógłby być ten cmentarz, "gdyby nasi przodkowie nie zostali wymordowani".
"Dotkliwa strata"
- Dzisiejszą uroczystością chcemy zwrócić uwagę na dotkliwą stratę, jaką poniosła kultura polska i kultura europejska w wyniku Holocaustu. Chcemy także symbolicznie zaznaczyć potrzebę personalizowania ofiar Zagłady, poprzez przypomnienie wyjątkowego twórcy, któremu niemieccy naziści nieodwracalnie odebrali możliwość rozwoju jego indywidualnego talentu - mówił z kolei w trakcie uroczystości Gliński. Minister zwrócił uwagę, że odrestaurowanie rzeźb Ostrzegi nabiera "szczególnej symboliki, kiedy zdajemy sobie sprawę, że dzięki temu udało się uratować niemalże jedyny materialny ślad istnienia tego artysty - ślad człowieka".
Inauguracja szlaku edukacyjnego śladem pomników nagrobnych Abrahama Ostrzegi jest centralnym punktem europejskich obchodów 75. rocznicy "Akcji Reinhard" i Zagłady Żydów dokonanej przez niemiecką III Rzeszę. Przedsięwzięcie składa się z dwóch części: z wystawy w Zachęcie dzieł współczesnych twórców zainspirowanych twórczością Ostrzegi oraz ze szlaku edukacyjnego na Cmentarzu Żydowskim. W ramach przygotowań do obchodów rocznicy Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadziła jesienią 2016 r. renowację 24 pomników nagrobnych autorstwa Abrahama Ostrzegi. Prace konserwatorskie zostały sfinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Zmarł w Treblince
Abraham Ostrzega urodził się 1889 r. w Okuniewie, zmarł około 25 sierpnia 1942 r. w Treblince. Rodzice, jako ortodoksyjni Żydzi, zapewnili mu tradycyjne religijne wykształcenie w jesziwach w Białymstoku i w Brześciu. W latach 1912-13 kształcił się jako rzeźbiarz w pracowni Henryka Kuny. W 1915 r. rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Debiutował na wystawie w Zachęcie w 1910 r. Należał do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i współtworzył Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych. Początkowo tworzył rzeźby portretowe i symboliczne. Z tego okresu jego twórczości pochodzą takie prace, jak np. Macierzyństwo czy Majmonides. Zajmował się też rzeźbą pomnikową - jego autorstwa był m.in. pomnik Ludwika Zamenhofa dla Białegostoku. Projektował dekoracje teatralne, a w latach 30. XX w. prowadził wraz z Władysławem Weintraubem przy ul. Mylnej 9a w Warszawie Atelier Zdobnictwa Artystycznego. Wystawiał swe dzieła w Warszawie, Łodzi, Lublinie i Paryżu. Największą sławę zyskał jednak, jako twórca rzeźby sepulkralnej. Nagrobki jego autorstwa ustawiane były głównie w Warszawie i w Łodzi. Jego nowatorskie podejście, wyrażające się w ekspresjonistycznych, symbolicznych i geometrycznych formach, nawiązywały do dawnej sztuki żydowskiej. Jednak jego rzeźby figuralne niekiedy uznawane były za łamiące religijne zakazy ukazywania twarzy ludzkiej. Zdarzało się, że nagrobki Ostrzegi były usuwane lub niszczone, jako zbyt odległe od żydowskiego kanonu religijnego. Podczas II wojny światowej uwięziony w warszawskim getcie, gdzie uruchomił fabrykę osełek, aby się utrzymać i uchronić przed wywózką. 25 sierpnia 1942 r. wywieziony do obozu zagłady w Treblince i zamordowany przez Niemców.
PAP/ran/mś