Jak przekazał mazowiecki konserwator Jakub Lewicki, teren Cmentarza Powązkowskiego z budynkami i pomnikami został wpisany do rejestru zabytków przez konserwatora miasta stołecznego Warszawy w 1965 r. "Pomimo całościowej ochrony nekropolii kolejnymi decyzjami tegoż organu zostały indywidualnie wpisane obiekty architektoniczne o szczególnej wartości zlokalizowane na terenie cmentarza: kościół pw. św. Karola Boromeusza oraz katakumby. Ponadto w 2009 r. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru ogrodzenie cmentarza" – czytamy w komunikacie. Do tej listy dołączyła teraz Aleja Zasłużonych.
MKWZ ocenił, że zasłużyła na wpis do rejestru zabytków "jako miejsce o szczególnej wartości historycznej w wymiarze narodowym oraz samodzielnych walorach artystycznych". "O wartościach artystycznych Alei decydują wzajemne relacje przestrzenne pomiędzy układem kwater i zagospodarowaniem ich przez pomniki nagrobne oraz ciągiem pieszym, zapewniającym nie tylko komunikację, ale też perspektywę widokową na całość założenia"- przekazał Lewicki.
O wyjątkowym charakterze alei świadczy również niepowtarzalny i zróżnicowany układ nagrobków o różnej skali. "Walory artystyczne i plastyczne stanowią także poszczególne mogiły, które częstokroć były projektowane przez znamienitych plastyków epoki i stanowią przegląd stylistyki sepulkralnej od czasów przedwojennych po lata 70. XX (i późniejsze)" – dodał konserwator.
Miejsce pochówku zasłużonych
Jak przypomniał Lewicki, aleja wytyczona została w okresie międzywojennym na tyłach budynku kolumbarium. Zapoczątkował ją w 1925 r. grób Władysława Reymonta, zlokalizowany na zachodnim krańcu ściany katakumb. W kolejnych latach nastąpił rozwój idei honorowych pochówków w tym rejonie. W 1932 r., opisując pogrzeb lotników Żwirki i Wigury, którzy zginęli tragicznie w wypadku samolotowym używano już terminu "Aleja Zasłużonych".
Obecnie w Alei Zasłużonych pochowanych jest ponad sto wybitnych postaci. Ostatnią kwaterę zajmuje nagrobek Jadwigi Smosarskiej-Protassewicz z 1971 roku, ale są też obecne pochówki późniejsze, wkomponowywane wtórnie pomiędzy istniejącymi pomnikami. Ponadto Aleję Zasłużonych uzupełniły symboliczne tablice. Pod koniec lat 40. XX w. została wystawiona tablica ku czci pomordowanych przez hitlerowców harcerzy 5. Warszawskiej Drużyny. W 1989 r. pośrodku muru pojawiała się monumentalna kompozycja plastyczna upamiętniająca nazwiska dziesięciu przywódców Podziemnego Państwa Polskiego z czasów II wojny światowej. W obszarze Alei znalazły się także symboliczne groby Stefana Starzyńskiego i Ignacego Mościckiego. W 1990 r. dzięki staraniom m.in. Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami spoczęły tu prochy Hanny Ordonówny, pochowanej tu w hołdzie jej zasług przy ratowaniu polskich dzieci wywiezionych po 1940 r. do Związku Radzieckiego.
Autorka/Autor: dg/ran
Źródło: tvnwarszawa.pl
Źródło zdjęcia głównego: MWKZ