Chowano tu poległych, służył jako szpital polowy. Park z fortem zabytkiem

Park znajduje się przy przy placu Wilsona. Jak zwraca uwagę mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków prof. Jakub Lewicki, zajmuje on teren, który pierwotnie stanowił część przedpola Warszawskiej Cytadeli.

- W tym miejscu w latach 1849-1851 wzniesiono Fort Sokolnickiego (dawniej Siergieja), rozbudowany następnie w latach 1864-1874. Pierwotny układ ziemny fortyfikacji uległ częściowemu przekształceniu w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W 1925 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Żoliborza, przy poparciu władz rządowych i komunalnych, część terenów pofortecznych została przeznaczona na park dzielnicowy, na potrzeby którego wykorzystano część umocnień ziemnych i fos fortu - relacjonuje Lewicki i przypomina, że oficjalne otwarcie parku oraz uroczyste sadzenie 300 klonów nastąpiło w czerwcu 1932 roku.

"Dziewczyna z dzbanem"

Jak zwraca uwagę konserwator, usytuowanie parku przy placu Wilsona optycznie zamknęło jego kompozycję.

- Wytyczono aleje spacerowe, trawniki, place gier ruchowych dla dzieci, korty tenisowe. Część obszaru zadrzewiono, różnice terenu zaakcentowano poprzez wprowadzenie schodów. W 1933 roku przy wale fortecznym z inicjatywy mieszkańców Żoliborza posadowiono kamień upamiętniający 15-lecie odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską - wymienia Lewicki i dodaje dwa inne ważne punkty parku: to ustawiona przed głównym wejściem rzeźba autorstwa Henryka Kuny "Dziewczyna z dzbanem", potocznie nazywana "Aliną" oraz mieszczący się w południowo-wschodniej części parku wodopój z kamienną misą, który obecnie jest nieczynny.

Miejsce pochówku poległych i szpital polowy

Konserwator przypomina, że w czasie II wojny światowej park służył jako miejsce pochówku poległych, w 1943 roku został zamknięty dla ludności polskiej. - W czasie Powstania Warszawskiego budynki poforteczne pełniły funkcję szpitala polowego oddziałów Mieczysława Niedzielskiego pseudonim Żywiciel. W tym czasie uszkodzeniu uległo część zagospodarowania parku. Pomimo działań wojennych zachowała się jego zasadnicza kompozycja, wał forteczny z budowlami ziemnymi oraz baszta, która użytkowana była przez archiwum wojskowe - wylicza.

"Cenny przykład adaptacji"

Zdaniem konserwatora, Park Żeromskiego stanowi "cenny przykład adaptacji terenów pofortecznych na funkcje społeczne".

- Po 1918 roku większość dawnych fortyfikacji i koszar zachowało przeznaczenie wojskowe lub ulegało parcelacji na potrzeby mieszkaniowe. W przypadku Parku Żeromskiego udało się stworzyć spójną kompozycję parkową, uwzględniającą potrzeby mieszkańców dzielnicy, a jednocześnie doskonale uzupełniającą koncepcję urbanistyczną realizowaną między innymi przez Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową. - zwraca uwagę Lewicki.

Zaznacza też, że wartość artystyczna tego miejsca wynika nie tylko z kompozycji, ale też ze spójnego połączenia elementów pofortecznych i zieleni komponowanej. - Uzupełnieniem zagospodarowania parku są elementy małej architektury, w tym szczególnie rzeźba "Dziewczyna z dzbanem", kamienna misa wodopoju, a także głazy pamiątkowe - podkreśla konserwator.

"Humanizacja" terenów pofortecznych

Lewicki wyróżnia też ważne wydarzenia historyczne związane z parkiem.

- Bliskie sąsiedztwo Cytadeli Warszawskiej miało znaczenie symboliczne, tym bardziej cenna okazała się koncepcja swego rodzaju "humanizacji" terenów pofortecznych, dokonana w dwudziestoleciu międzywojennym przez Stanisława Zadora-Życińskiego i Leona Danielewicza. Teren dawnego fortu i jego przedpola został przekształcony na park, stanowiący ważne uzupełnienie dla wznoszonej wówczas zabudowy mieszkaniowej na terenie Żoliborza - przypomina konserwator i wyjaśnia, że ten społeczny wymiar parku uzyskano między innymi dzięki zaprojektowaniu przestrzeni rekreacyjnych dla dzieci oraz dorosłych.