Czym zajmuje się Senat? Jakie obowiązki i przywileje ma senator

We wtorek Państwowa Komisja Wyborcza podała oficjalne wyniki wyborów parlamentarnych. W wyborach do Sejmu Prawo i Sprawiedliwość zdobyło 35,38 procent głosów, Koalicja Obywatelska 30,70 procent, Trzecia Droga 14,40 procent, Nowa Lewica 8,61 procent, a Konfederacja 7,16 procent. W przypadku Senatu PiS zdobył 34,81 proc. głosów, KO 28,91 proc., Trzecia Droga 11,5 proc., Konfederacja 6,75 proc., a Nowa Lewica 5,29 proc.

Kandydaci paktu senackiego, stworzonego przez KO, Trzecią Drogę i Nową Lewicę, popieranego przez senatorów niezależnych, zdobyli 66 mandatów. KO będzie mieć 41 senatorów, Trzecia Droga 11, Lewica 9, a senatorowie niezależni 5. Kandydaci Prawa i Sprawiedliwości zdobyli 34 mandaty. Za co będą odpowiadać senatorowie? Jakie są obowiązki i uprawnienia Senatu?

ZOBACZ TEŻ: Wyniki wyborów 2023. Kto wygrał wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu

Senat jest obok Sejmu jednym z dwóch organów władzy, które stanowią obowiązujące w Polsce prawo. To do Senatu trafiają uchwalone przez Sejm ustawy. Ten może je zatwierdzić, odrzucić lub zgłosić do nich poprawki. Jeśli Senat zatwierdzi przekazaną mu ustawę, trafia ona do podpisu prezydenta. Jeśli jednak członkowie Senatu zdecydują się na wprowadzenie poprawek lub odrzucenie jej, jest ona z powrotem kierowana do Sejmu. Wówczas Sejm może przyjąć poprawki senatorów lub odrzucić je. W drugim przypadku konieczne jest jednak do tego uzyskanie bezwzględnej większości głosów.

Termin, w jakim senatorowie muszą podjąć decyzję w sprawie ustawy, zależy od jej rodzaju. W przypadku ustaw zwykłych jest to 30 dni, ustawy budżetowej - 20, ustaw pilnych 14, a ustaw zmieniających konstytucję 60. Co ważne, terminy te są nieprzekraczalne - w sytuacji gdy Senat nie ustosunkuje się do przekazanej mu ustawy, ta zostaje przyjętą w formie, jaką zaproponował Sejm.

ZOBACZ TEŻ: Kto z kandydatów wszedł do Senatu? Oto lista nowych senatorów

Senatorom przysługuje również prawo do inicjatywy ustawodawczej, czyli zgłaszania projektów nowych ustaw lub wdrażania nowelizacji obowiązujących aktów prawnych. Zgłoszenia może dokonać komisja senacka lub grupa co najmniej 10 senatorów. Senat zatwierdza także zarządzenia prezydenta w sprawie przeprowadzenia referdum ogólnokrajowego. Może on też sam wystąpić z wnioskiem o jego zorganizowanie. Wyższa izba parlamentu uczestniczy także w wydawaniu zgód na ratyfikację umów międzynarodowych czy na wprowadzenie zmian w konstytucji. Rozpatruje też petycje, z jakimi mogą występować do niej obywatele. Zgodnie z zapisami konstytucji, marszałek Senatu wraz z grupą 30 senatorów odpowiada też za przestrzeganie zapisów ustawy zasadniczej.

To jednak nie koniec zadań Senatu. Wybiera on bowiem i odwołuje:

- 2 senatorów wchodzących w skład Krajowej Rady Sądownictwa, - 2 członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, - 1 członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, - 1 członka Państwowej Komisji ds. Pedofilii, - 3 członków Rady Polityki Pieniężnej.

Senat zatwierdza także decyzje Sejmu o powołaniu: - Rzecznika Praw Obywatelskich, - ławników Sądu Najwyższego, - Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, - Rzecznika Praw Dziecka, - Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, - Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.

Członkowie wyższej izby parlamentu rozpatrują również sprawozdania organów państwowych i sądowych, takich jak m.in. Trybunał Konstytucyjny czy Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Kandydować na senatora może każda osoba, która ukończyła 30. rok życia, posiada bierne prawo wyborcze i zebrała podpisy poparcia dwóch tysięcy wyborców. Wybory do Senatu RP prowadzone są w 100 jednomandatowych okręgach. Z każdego z nich wyłania się po jednym kandydacie, na którego oddano największą liczbę głosów. Kadencja Senatu jest 4-letnia, kończy się ona wraz z rozwiązaniem Sejmu.

ZOBACZ TEŻ: Wybory 2023. Dziesięć najefektowniejszych zwycięstw w starciach o Senat

Jednym z podstawowych uprawnień członków Senatu jest prawo do pobierania uposażenia. Otrzymują je ci senatorzy, którzy w trakcie mandatu nie są zatrudnieni, nie prowadzą działalności gospodarczej i nie pobierają emerytury lub renty. Jego wysokość to obecnie 12 826,64 zł brutto. Wybrani członkowie wyższej izby parlamentu pełniący funkcje: przewodniczącego lub zastępcy przewodniczącego komisji senackiej, przewodniczącego stałej podkomisji, sekretarza Senatu czy członka Komisji Ustawodawczej mogą również liczyć na dodatki w wysokości od 10 do 20 procent uposażenia (1283- 2565 zł brutto). W przypadku gdy senator łączy kilka z tych stanowisk, suma wypłacanych mu dodatków nie może być wyższa niż 35 procent uposażenia (4489 zł).

Dodatkowo - niezależnie od tego, czy senator pobiera uposażenie, czy też nie - przysługuje mu również dieta parlamentarna. Obecnie jest to 4 008,33 zł brutto. Kwota ta ma pokryć koszty związane ze sprawowaniem mandatu. Senatorowie mogą też korzystać z darmowych przejazdów komunikacją miejską, przejazdów koleją czy komunikacją PKS, a także przelotów samolotowych na terenie kraju. Jeśli nie mieszkają oni na stałe w Warszawie, mogą również liczyć na dofinansowanie z Kancelarii Senatu w opłaceniu zakwaterowania w stolicy.

Na zakończenie kadencji senatorom wypłaca się także odprawę w wysokości trzech uposażeń, czyli 38 479,92 zł. Otrzymują ją jednak wyłącznie ci parlamentarzyści, którzy nie zostali wybrani na kolejną kadencję.

ZOBACZ TEŻ: "Polska powraca", "wyborcze trzęsienie ziemi", "otworzyły się drzwi do zmiany". Zagraniczne media o wyborach nad Wisłą

Jeśli zaś mowa o niefinansowych uprawnieniach senatorów, najważniejszym z nich jest immunitet, nazywany też prawem do nietykalności. Wyróżnia się jego dwa rodzaje: immunitet stały oraz czasowy. Zgodnie z pierwszym z nich, senator nie może odpowiadać karnie za działania, które podjął w ramach wykonywania swoich funkcji parlamentarnych (np. głosowania, wystąpienia, zgłaszane wnioski) w czasie trwania jego mandatu i po jego wygaśnięciu. Jeśli jego czyny szkodzą innym osobom, Sejm i Senat mogą jednak uchylić jego immunitet.

Z kolei immunitet czasowy obowiązuje parlamentarzystów wyłącznie w czasie pełnienia przez nich mandatu senatora. Na jego mocy nie mogą oni zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu i Senatu w trakcie kadencji, chyba że sami wyrażą na to zgodę. Oznacza to, że bez zgody Sejmu i Senatu parlamentarzysty nie można zatrzymać ani aresztować, poza sytuacjami, w której zostanie ujęty na gorącym uczynku i zatrzymanie jest konieczne. Wtedy Marszałek Sejmu lub Senatu jest natychmiast powiadamiany o zatrzymaniu posła lub senatora i może nakazać jego niezwłoczne zwolnienie.

W czasie sprawowania mandatu senatorzy nie mogą pełnić funkcji: posła Sejmu, posła Parlamentu Europejskiego, prezesa Narodowego Banku Polskiego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka oraz ich zastępców, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, ambasadora.

Zabronione jest także łącznie funkcji członka wyższej izby parlamentu z członkostwem w Radzie Polityki Pieniężnej, Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji czy zatrudnieniem w kancelariach: Sejmu, Senatu, Prezydenta RP lub w administracji rządowej (z wyjątkiem ministrów i wiceministrów). Niemożliwe jest także jednoczesne zasiadanie w Senacie i pełnienie funkcji radnego, prezydenta miasta, wójta, burmistrza, sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza czynnej służby wojskowej, policjanta oraz funkcjonariusza służb ochrony państwa.

Senatorów obowiązują także szczególne ograniczenia w kwestii prowadzenia działalności gospodarczej. Mowa o zakazie łączenia mandatu z pracą (lub wykonywaniem innych zajęć) w instytucjach państwowych czy spółkach o co najmniej 10-procentowym udziale Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo). Dodatkowo muszą oni informować marszałka Senatu o wszystkich podejmowanych przez siebie aktywnościach zarobkowych. Wyjątek stanowi działalność podlegająca pod prawo autorskie: pisanie książek, artykułów i tym podobne zajęcia.

Parlamentarzyści są także zobowiązani do przedstawiania zobowiązań majątkowych na początku każdego roku kalendarzowego, a także na początku i końcu kadencji.

ZOBACZ TEŻ: Prezydenci, burmistrzowie oraz wójtowie zostali posłami i senatorami. Co będzie się działo w samorządach, które opuszczają?