75 lat temu, 11 lutego 1942 r., podharcmistrz Maciej Aleksy Dawidowski "Alek" dokonał najbardziej znanej akcji tzw. małego sabotażu, usuwając z pomnika Mikołaja Kopernika na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie tablicę z napisem "Dem grossen Astronomen". Został za ten czyn uhonorowany pseudonimem "Kopernicki".
Był wczesny ranek 11 lutego 1942 roku, kiedy Maciej Aleksy Dawidowski, harcerz Szarych Szeregów wspiął się na cokół pomnika Mikołaja Kopernika na Krakowskim Przedmieściu. Miał zrobić rozpoznanie, w jaki sposób przytwierdzona jest płyta z niemieckojęzyczną dedykacją "Dem Grossen Astronomen" ("Wielkiemu astronomowi"). Niemcy zasłonili polską inskrypcję, po zajęciu Warszawy w 1939 roku. Spotkało się to ze sprzeciwem społeczeństwa. Polskie podziemie zdecydowało o usunięciu tablicy.
Tablicę schował w zaspie
Dawidowski szybko zorientował się że nakrętki śrub mocujących dają się bez trudu usunąć. "Alek" podjął decyzję o natychmiastowej akcji, pomimo braku grupy zabezpieczającej i bliskości siedziby Komendy Policji. Dawidowski zdjął tablicę i schował w zaspie śnieżnej na ulicy obok. Dwa dni później wraz z kolegami przewiózł ją na Żoliborz i ukrył na terenie jednego z ogrodów. Tablica przeleżała tam do końca wojny, a następnie została przekazana do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. Za usunięcie jej Dawidowski otrzymał od Komendy Głównej "Wawra" honorowy pseudonim "Kopernicki".
"Alek" na tropie Kilińskiego
Niemcy, w odwecie za zdjęcie tablicy z pomnika Kopernika, zdemontowali pomnik Jana Kilińskiego, który ukryli w Muzeum Narodowym. Tutaj Dawidowski także wykazał się sprytem i odwagą. Śledził samochód wywożący monument i zdekonspirował kryjówkę - pisząc na murze muzeum "Ludu W-wy jam tu. Kiliński Jan". Dawidowski działał później aktywnie w Grupach Szturmowych, uczęszczał także na Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty organizowany przez Kedyw Komendy Głównej Armii Krajowej. Po aresztowaniu przez Niemców jego przyjaciela harcmistrza Jan Bytnara "Rudego" wziął udział w akcji pod Arsenałem, której celem było uwolnienie "Rudego" przewożonego z siedziby Gestapo w al. Szucha na Pawiak. Podczas akcji "Alek" został ciężko ranny w brzuch i pomimo szybko przeprowadzonej operacji, zmarł po czterech dniach, 30 marca 1943 roku. Pośmiertnie odznaczony został Orderem Virtuti Militari oraz awansowany do stopnia sierżanta podchorążego. Pseudonimem "Alek" nazwano II pluton 2. kompanii "Rudy" batalionu "Zośka". Maciej Aleksy Dawidowski spoczywa na Wojskowych Powązkach w Warszawie.
Należał do "Pomarańczarni"
Maciej Aleksy Dawidowski ps. Alek urodził 3 listopada 1920 roku w Drohobyczu. Uczęszczał do stołecznego gimnazjum im. Stefana Batorego, gdzie należał do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego zwanej "Pomarańczarnią". Po wybuchu II wojny był m.in. łącznikiem w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej, a w 1940 roku zaczął się kształcić w Państwowej Szkole Budowy Maszyn. Jako członek Szarych Szeregów uczestniczył w akcjach konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu "Wawer".
PAP/skw
Źródło zdjęcia głównego: A. Kamiński, Henryk Poddębski/Wikipedia (PD)