Meteor, meteoryt i meteoroid - czym są? Jak rozpoznać znaleziony meteoryt?

● Meteoryt to pozostałość ciała niebieskiego, które nie spłonęło w atmosferze i spadło na Ziemię. ● Meteoryty mogą mieć różny wygląd, rozmiar i skład chemiczny. ● Meteoryt można rozpoznać m.in. po ciemnej skorupie, płytkich wgłębieniach oraz byciu przyciąganym przez magnes. ● W czasie jednego deszczu meteorytów może spaść na Ziemię nawet kilka tysięcy obiektów.

Wokół Słońca krążą nie tylko planety i ich księżyce. Krążą również niezliczone okruchy skalne nazywane meteoroidami o średnicy od 0,1 milimetra do 10 metrów. Ich pochodzenie może być bardzo różne, są to na przykład pozostałości po zderzeniach większych ciał niebieskich.

W przestrzeni kosmicznej krążą również większe obiekty nazywane planetoidami (asteroidami) i kometami, a także mniejsze nazywane pyłem międzyplanetarnym.

Meteoroidów nie należy mylić z meteorami i meteorytami. Meteor jest zjawiskiem, które powstaje, gdy meteoroid wpada w atmosferę ziemską. To właśnie wtedy widać na niebie coś, co potocznie nazywa się "spadającą gwiazdą", czyli bardzo jasny, szybko zniżający się punkt, często pozostawiający za sobą krótkotrwałą smugę. Punktem tym jest meteoroid, który podczas wchodzenia w atmosferę rozgrzewa się do bardzo wysokich temperatur i spala emitując przy tym silne światło.

Jeżeli takich jasnych punktów jest dużo to mówi się o zjawisku nazywanym deszczem meteorów (rojem meteorów). Są to na przykład Perseidy, które pięknie prezentują się na letnim nocnym niebie i co roku przyciągają amatorów astronomii.

Meteor może być też bolidem. Mówimy o nim wtedy, gdy meteor jest jaśniejszy niż widziana z Ziemi planeta Wenus. Pojawienie się bolidu na niebie wywołuje zwykle duże poruszenie, ponieważ są to obiekty, które przemieszczają się z dużą prędkością i często towarzyszy im potężny huk. Taki bolid widziany był nad Polską m.in. w styczniu 2020 roku.

Najczęściej podczas wchodzenia w ziemską atmosferę meteoroid spala się w całości i nie pozostaje po nim żaden ślad. Jeżeli jednak nie spali się on w całości i jego pozostałości dolecą do powierzchni Ziemi, nazywane są one już meteorytami.

Inaczej mówiąc meteorytem jest pozostałość ciała niebieskiego, które spadło na Ziemię w postaci skały. W praktyce takie meteoryty mogą być pozostałością nie tylko meteoroidów, ale też większych ciał niebieskich, np. planetoid.

Ponieważ meteoryty mogą pochodzić od różnych ciał niebieskich obiekty te różnią się między sobą. Przede wszystkim wyróżnia się trzy rodzaje meteorytów ze względu na ich skład:

● meteoryty kamienne, ● meteoryty żelazne, ● meteoryty żelazno-kamienne.

Dodatkowo meteoryty kamienne dzieli się np. na chondryty, achondryty i achondryty prymitywne - określenia te odnoszą się do procesów, które zaszły w ich budowie wewnętrznej.

Ponadto wiele meteorytów ma swoje nazwy zwyczajowe. Najczęściej meteoryty nazywane są od nazwy miejsca, w którym spadły lub zostały znalezione. Może to być nazwa miejscowości, regionu, ale też rzeki, góry czy jeziora. Jeżeli znaleziony meteoryt pochodzi z deszczu meteorytów, wtedy wszystkie meteoryty z tego deszczu otrzymują jedną, wspólną nazwę.

Rozpoznawanie meteorytów nie zawsze jest proste. Różny bywa nie tylko ich skład chemiczny, ale też rozmiar i waga. Meteorytem może być kilkugramowe ziarenko, ale też wielotonowy głaz.

Jak można rozpoznać meteoryt? Pomagają w tym niektóre znaki szczególne. Meteoryty zwykle są cięższe niż ziemskie skały i mogą mieć na powierzchni cienką, ciemną skorupę. Zwykle będzie ona matowa, ale może zdarzyć się też błyszcząca. Znakiem szczególnym meteorytów bywają powierzchniowe, płytkie wgłębienia (nazywane regmagliptami). Meteoryty zwykle są także przyciągane przez magnes.

Nie zawsze jednak możliwe jest samodzielne rozpoznanie meteorytu. Szczególnie trudne będzie to w przypadku obiektów, które spadły na Ziemię dawno temu. Wtedy ich skorupa staje się rdzawa i dopiero zbadanie wewnętrznej struktury może potwierdzić, czy rzeczywiście mamy do czynienia z meteorytem.

Mając skałę, którą podejrzewa się o bycie meteorytem, można poprosić o pomoc specjalistów. W Polsce nieodpłatną pomoc w identyfikacji znalezionych obiektów podejrzewanych o kosmiczne pochodzenie oferuje między innymi Polskie Towarzystwo Meteorytowe. Wystarczy dostarczyć drogą mailową dokładną dokumentację fotograficzną swojego znaleziska.

Warto wiedzieć, że w zależności od rodzaju obiektu wartość rynkowa meteorytu potrafi sięgać nawet kilku tysięcy złotych za jeden gram.

Odnalezione meteoryty, zwłaszcza te większe, często stają się lokalnymi atrakcjami. Ciekawym przykładem jest meteoryt żelazny o nazwie Morasko. Powstał on w wyniku deszczu meteorów, który spadł na terytorium dzisiejszej Polski kilka tysięcy lat temu. Spadający obiekt rozpadł się w powietrzu i znaleziono dotąd setki, a może nawet tysiące jego fragmentów - największy z nich waży ponad 270 kilogramów.

Kratery, które powstały w wyniku uderzenia fragmentów meteorytu, są obecnie objęte rezerwatem. Rezerwat "Meteoryt Morasko" znajduje się na północ od Poznania, na miejscu powstała też ścieżka dydaktyczna z tablicami edukacyjnymi.

Do historii przeszedł również deszcz meteorów, który spadł w Polsce 30 stycznia 1868 roku. Nad Warszawą przeleciał wówczas bolid, który następnie rozpadł się w powietrzu. Nad Pułtuskiem słyszany był ogromny huk, a następnie coś opisywanego jako seria wystrzałów. W okolicy Pułtuska spadło wówczas z nieba nawet kilka tysięcy meteorytów, niektóre z nich uszkodziły budynki mieszkalne.

Znany jest również meteoryt, który z bezchmurnego nieba spadł w 1994 roku we wsi Baszkówka na południe od Warszawy. Obiekt znaleziony został na głębokości około 25 centymetrów i zaraz po wyjęciu był jeszcze lekko ciepły.

Największym znanym meteorytem, który zachował się w całości, jest meteoryt Hoba w Namibii. Jego masa szacowana jest na ponad 60 ton. Ma on wyjątkowy, płaski kształt i spadł na Ziemię prawdopodobnie około 80 tysięcy lat temu. Znaleziska dokonał przez przypadek miejscowy rolnik, który orząc ziemię trafił na znajdującą się tuż pod powierzchnią przeszkodę.

Być może najbardziej obecnie znanym meteorytem jest natomiast meteoryt Czelabińsk. Był on mierzącą 18 metrów średnicy planetoidą o masie ponad 9 tysięcy ton, która weszła w atmosferę ziemską 15 lutego 2013 roku. Następnie obiekt ten rozpadł się w powietrzu, a jego fragmenty spadły w Rosji w obwodzie czelabińskim co zarejestrowano na wielu nagraniach i zdjęciach. Największy ze znalezionych do dziś meteorytów czelabińskich waży ponad pół tony.