Kto pilnuje wyborów w Polsce? Jak zostać obserwatorem, mężem zaufania czy członkiem komisji? Wyjaśniamy

Nadzór nad zaplanowanymi na 15 października wyborami sprawowany będzie przez trzy grupy - obserwatorów społecznych, mężów zaufania i członków obwodowych komisji wyborczych. Sposób ich wybierania, zakres pełnionych przez nich obowiązków oraz związanych z tym korzyści różnią się w przypadku każdej z powyższych grup.

Kim są obserwatorzy społeczni wyborów. Zarejestrowane na terenie RP stowarzyszenia i fundacje, do których celów statutowych należy "troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego", mogą wyznaczyć po jednym obserwatorze społecznym do każdej komisji wyborczej - stwierdza Kodeks Wyborczy. Osoby te mogą obserwować prace komisji oraz nadzorować przestrzeganie przez nią odpowiednich procedur.

Co mogą obserwatorzy społeczni wyborów. Jak wyszczególniono w treści Kodeksu Wyborczego, obserwatorzy społeczni mogą: być obecni podczas wszystkich czynności komisji, w tym w trakcie "przygotowania do głosowania, głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu", podczas "sprawdzania prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych", a także przy "przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą, przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą, sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników". Mają oni również prawo nagrywać działania komisji przed otwarciem lokali wyborczych, podczas głosowania oraz w trakcie ustalania wyników głosowania. Zgodnie z kodeksem mogą też poprosić o podpisane kopie protokołu przekazania oraz protokołów wyników w obserwowanej komisji wyborczej.

Czy obserwatorom społecznym przysługuje wynagrodzenie? Za pełnienie tych obowiązków obserwatorom nie przysługuje wynagrodzenie. Co ważne, jednocześnie obowiązki obserwatora społecznego na terenie jednej komisji wyborczej może pełnić tylko jedna osoba wskazana przez daną fundację czy stowarzyszenie. W przypadku, gdy zostanie ich wyznaczona większą ilość, osoby te muszą wypełniać swoje zadania naprzemiennie.

Kto może zostać obserwatorem społecznym. Możliwość ta przysługuje każdemu dorosłemu obywatelowi Polski, który nie został pozbawiony praw wyborczych, nie jest ubezwłasnowolniony, nie kandyduje w wyborach, nie jest komisarzem wyborczym, pełnomocnikiem wyborczym, urzędnikiem wyborczym, członkiem komisji wyborczej czy pełnomocnikiem finansowym komitetu wyborczego. W celu zastania obserwatorem należy przesłać wypełniony formularz zgłoszeniowy wybranej przez siebie organizacji.

Kodeks Wyborczy nie określa terminu wyznaczania obserwatorów społecznych. Oznacza to, że mogą oni zostać wyznaczeni tuż przed wyborami lub nawet w dniu głosowania. Potwierdzeniem powierzonych im uprawnień jest zaświadczenie wydawane przez odpowiednią fundację lub stowarzyszenie.

ZOBACZ TEŻ: Głosowanie poza miejscem zamieszkania. Kiedy i gdzie złożyć wniosek

Co może zrobić mąż zaufania w trakcie wyborów. Nadzorem działań komisji wyborczych zajmują się także mężowie zaufania. Zakres pełnionych przez nich obowiązków jest jednak nieco szerszy niż w przypadku obserwatorów społecznych. Zgodnie z zapisami Kodeksu Wyborczego, poza obowiązkami i prawami przysługującymi obserwatorom, mogą oni bowiem również "wnosić do protokołu (wyborczego) uwagi z wymienieniem konkretnych zarzutów" oraz być obecni "przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu (wyborczego) do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia".

Kto może zostać mężem zaufania. Mężem zaufania mogą zostać obywatele RP z czynnymi prawami wyborczymi, którzy nie są: kandydatami w wyborach, komisarzami wyborczymi, pełnomocnikami wyborczymi, pełnomocnikami finansowymi, urzędnikami wyborczymi oraz członkami komisji wyborczych. Funkcja męża zaufania wygasa w przypadku zrzeczenia się jej, odwołania, śmierci bądź podpisania zgody na zgłoszenie do komisji wyborczej, kandydowanie w wyborach bądź objęcie funkcji pełnomocnika czy komisarza wyborczego.

ZOBACZ TEŻ: Zmiana na podium, Konfederacja dwa miejsca w dół. Najnowszy sondaż partyjny

Jak zostać mężem zaufania. Pełnomocnicy wyborczy komitetów wyborczych (lub osoby przez nich upoważnione) mogą wyznaczyć po jednym mężu zaufania do każdej obwodowej komisji wyborczej. By zostać jednym z nich, należy przesłać swoje zgłoszenie do wybranego przez siebie komitetu wyborczego. Co ważne, samo zgłoszenie nie gwarantuje zostania mężem zaufania. W sytuacji, gdy dany komitet wyborczy nie zarejestrował kandydatów lub list kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, może on wskazać mężów zaufania wyłącznie do komisji wyborczych z okręgu, w którym zgłosił on kandydata lub całą listę kandydatów.

W treści Kodeksu Wyborczego nie wskazano terminu wyznaczania mężów zaufania. Oznacza to, że mogą oni zostać wskazani tuż przed wyborami lub nawet w dniu głosowania. Potwierdzeniem powierzonych im uprawnień jest zaświadczenie wydawane przez odpowiedni komitet wyborczy.

Ile zarabia mąż zaufania. Za pełnione przez siebie obowiązki mężowie zaufania otrzymują dietę w wysokości "40 procent zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych" - zapisano w Kodeksie Wyborczym. W tym roku wynagrodzenie to wynosić będzie 240 złotych. Pieniądze otrzymają jednak tylko te osoby, które "obserwowały głosowanie przez co najmniej 5 godzin i obserwowały cały przebieg ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania". Mąż zaufania otrzymuje od przewodniczącego komisji zaświadczenie o spełnieniu wymagań do otrzymania diety, z nim udaje się do urzędu gminy i tam jest mu wypłacana dieta. Dodatkowo, mężowie zaufania skorzystać mogą ze zwolnienia z pracy na dzień głosowania i liczenia głosów oraz na dzień następny. Muszą jednak poinformować o tym zamiarze pracodawcę z co najmniej 3-dniowym wyprzedzeniem.

ZOBACZ TEŻ: "Najsilniejsze" i "najsłabsze" głosy w wyborach. "To wymaga pewnej rewizji, demografia jest płynna"

Kto może zostać kandydatem do składu komisji obwodowej. Mogą nimi zostać wyłącznie obywatele posiadający czynne prawa wyborcze. Jej członkami nie mogą zostać kandydaci w wyborach, komisarze czy pełnomocnicy wyborczy, pełnomocnicy finansowi komitetów wyborczych, urzędnicy wyborczy, mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni. Osoby spokrewnione z kandydatami mogą zasiadać wyłącznie w komisjach okręgów wyborczych innych niż ten, z którego startuje członek ich rodziny.

Co istotne, by zostać członkiem danej komisji wyborczej należy na stałe zamieszkiwać województwo, z terenu którego jest się zgłaszanym, a także być ujętym w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin tego województwa.

Jak zostać członkiem obwodowej komisji wyborczej. Osoby chętne do podjęcia tego obowiązku muszą skontaktować się z wybranym przez siebie komitetem wyborczym. Należy podkreślić, że sam fakt przesłania zgłoszenia do komitetu nie gwarantuje zostania członkiem okręgowej komisji wyborczej. Wskazania wybranych kandydatów dokonywane będą przez pełnomocnika komitetu w terminie do 15 września. Składy obwodowych komisji zostaną podane do 25 września.

Ile zarabiają członkowie obwodowych komisji wyborczych. Osobami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie głosowania, nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego w lokalu wyborczym, ustalenie wyników głosowania, podanie ich do publicznej wiadomości i przesłanie ich do właściwej komisji są członkowie obwodowych komisji wyborczych. Za pełnione przez siebie zadania otrzymują oni wynagrodzenie. W tym roku w przypadku przewodniczącego komisji wynosić będzie ono 800 złotych, w przypadku jego zastępcy 700 złotych, a w przypadku członka komisji 600 złotych. Członkom obwodowych komisji wyborczych przysługuje także zwolnienie z pracy na dzień głosowania, liczenia głosów oraz dzień następny. Muszą oni jednak poinformować pracodawców o zamiarze jego wykorzystania z co najmniej trzy dniowym wyprzedzeniem.

Czego nie może członek obwodowej komisji wyborczej. Jak stwierdzono w treści Kodeksu Wyborczego, członkowie komisji nie mogą prowadzić agitacji wyborczej na rzecz kandydatów czy list kandydatów w lokalach wyborczych, w trakcie czynności podejmowanych przez obwodową komisję wyborczą, a także w trakcie przygotowań do prac obwodowej komisji wyborczej.

ZOBACZ TEŻ: Głosowanie za granicą, sprawa referendum. RPO wylicza listę wątpliwości przed wyborami